آلات (فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
آلات: جمع آلت ابزار، وسائل.
مراد از آلات بر حسب مضاف الیه آن، متفاوت است. به عنوان مثال، آلات تطهیر، ابزار مورد استفاده در تطهیر اشیای نجس، مانند دست و آب؛ و آلات بنا، مصالح مورد استفاده در ساختمان می‌باشد. از این عنوان در باب‌های بسیاری، همچون طهارت، صلات، زکات، حج، جهاد، تجارت، اجاره، سبق و رمایه، نکاح، صید و ذباحه، ارث، شهادات، حدود و تعزیرات و قصاص، سخن رفته است.
حکم تکلیفی: تصرف در آلات بر حسب موارد یا حرام است، مانند استعمال آلات لهو، یا مکروه، مانند همراه داشتن آلات جنگی در نماز؛ یا مباح، مثل مسابقه با اسب؛ یا واجب، همچون فراهم کردن آلات نظافت و آشپزی برای زن توسّط شوهر و یا مستحب، مانند خریدن آلات عبادت برای نگهداری. گاهی نیز - به جهت پیدایش برخی عناوین ثانوی - حکمی ویژه بر آلات مترتّب می‌گردد، مانند حرمت فروش ابزار جنگی به کافران از آن جهت که مصداق عنوان اعانت بر گناه بشمار می‌رود.
حکم وضعی: احکام وضعی بسیاری همچون صحّت، بطلان، حصول تذکیه و طهارت به آلات تعلّق می‌گیرد. مانند صحّت مسابقه با اسب؛ بطلان داد و ستد آلات لهو؛ تحقّق تذکیه به پاره‌ای آلات، مانند سگ شکاری و آهن برنده و طهارت آلات مورد استفاده در غسل میّت به تبع طهارت میّت.
احکام اجمالی هر یک از آلات:
آلات بنا: زن از عین و قیمت زمین بنابر قول مشهور ارث (--» ارث) نمی‌برد، لیکن از قیمت بنا و نیز آلات بنا ارث می‌برد. 1
آلات تطهیر: آلات تطهیر بر حسب نوع تطهیر، متفاوت است. آب، وسیله تطهیر از بول و غایط (--» استنجاء) و سنگ، آلت تطهیر از غایط است. آلاتی که در شستن اشیای متنجّس مانند ظرف نجس به کار می‌رود، از قبیل دست و ظرفی که شستشو در آن انجام می‌گیرد به تبع طهارت چیز شسته شده، پاک می‌گردد. 2 بعضی طهارت آلات را در این فرض به خود شسته شدن آلات در ضمن شستشو مغسول دانسته‌اند نه به تبع طهارت آن. 3
آب انگور جوشیده - بنا بر قول به نجاستش - با کم شدن دو سوم آن پاک می‌شود. آلات استفاده شده در جوشاندن آن نیز به تبع طهارت آب انگور، پاک می‌گردد. همچنین ابزاری که در غسل میّت به کار رفته مانند دست غسل دهنده
و تختی که مرده بر روی آن نهاده شده است به تبع طهارت میّت، پاک می‌شود. 4
آلات جنگی: (--» ابزار جنگی) .
آلات مَرکب: وسائلی که به طور معمول در انتفاع از مرکب (وسیله سواری) ، مورد استفاده قرار می‌گیرد که به اختلاف نوع مرکب، زمان، هدف و عرف، مختلف است.
آلات مرکب، جزء مرکبی که مورد معامله قرار گرفته است، نمی‌باشد؛ مگر آن که عرف آن را جزء آن بداند. 5 در صورت اجاره (کرایه) دادن مرکب، دخول آلات مرکب در اجاره - در صورت عدم شرط آن در عقد - به نظر عرف بستگی دارد. 6
آلات ذبح و نحر: (--» آلات تذکیه) .
آلات سفر: ابزاری که مسافر بر حسب عادت بدان نیاز دارد، مانند مَرکَب، غذا، وسائل آشپزی و غیر آن که بر حسب مدّت و نوع سفر از حیث کوتاه بودن یا طولانی بودن، خشکی یا دریایی و زمینی یا هوایی، متفاوت است.
وجود عین یا قیمت آلات سفر، شرط تحقّق استطاعت (--» استطاعت) برای حج است، چنانچه تناسب داشتن آن با شأن مسافر از حیث قوی یا ضعیف بودن وی - نه ثروت و فقر - نیز شرط است. 7
در این که هزینه آلات سفر در مضاربه (--» مضاربه) از اصل سرمایه تأمین می‌شود یا بر عهده عامل است، اختلافی می‌باشد، قول اول، مشهور است. 8
آلات مسابقه: ابزاری که با آن مسابقه داده می‌شود یا در شریعت بر جواز مسابقه با آن تصریح شده است، مانند مسابقه تیراندازی و مسابقه با چارپایان از قبیل اسب، شتر، قاطر و الاغ 9 و یا تصریح نشده است، مانند مسابقه کُشتی، و دو و میدانی.
مسابقه با قرار دادن عوض در قسم اول جایز است ولی در قسم دوم جایز نیست و بدون عوض، اختلاف است 10 (--» مسابقه) .
آلات مسجد: مجموع اجزاء ساختمان مسجد.
آلات مسجد اعم از سنگ، چوب، آهن، فرش، چراغ و جز آن‌ها می‌باشد.
نجس کردن آلات مسجد، حرام و در صورت نجس شدن، تطهیر آن واجب است. 11 در صورت نیاز نداشتن مسجد به یکی از آلات یا عدم امکان استفاده از آن در مسجد به جهت خراب شدن مسجد، به کارگیری آن در مساجد دیگر، جایز است. فروختن آلات مسجد، بدون داشتن مصلحت، حرام و با داشتن مصلحت، اختلاف است. 12
آلات قرآن: مجموع اجزای قرآن مانند ورق، جلد و قالب، به جز نوشته‌ها.
نجس کردن آلات متصّل به قرآن از قبیل ورق و جلد، حرام و تطهیر آن واجب فوری است. 13 مسّ غیر نوشته قرآن، مانند جلد و ورق برای مُحدِث به حدث اکبر - مانند جنب و حائض - مکروه است. 14 خرید و فروش آلات قرآن جایز است. 15
آلات نظافت و آشپزی: آلات مورد نیاز برای نظافت خویش، مانند شانه، روغن و صابون و نیز برای پختن و خوردن غذا و نوشیدن آب.
تهیّه آلات یاد شده برای زن، بر شوهر واجب است. کمّ و کیف آن بر حسب متعارف برای امثال زن و نیاز محلی که در آن زندگی می‌کند، لحاظ می‌گردد. 16
آلات کسب: ابزار مورد استفاده در صنعت و کسب از قبیل ابزار نجاری برای نجار و ابزار زراعت برای کشاورز.
فروختن آلات کسب مورد نیاز، برای تأمین هزینه سفر حج، واجب نیست. 17 پرداخت خمس ابزار کسبی که بر حسب شأن کاسب و صنعتگر مورد نیاز او است، واجب نیست. هر چند برخی پرداخت آن را مطابق احتیاط دانسته‌اند. 18
اخراج خمس گنج، معدن و نیز آن چه با غوّاصی از دریا به دست آمده پس از کسر هزینه‌های انجام گرفته از جمله هزینه ابزار استفاده شده، می‌باشد. 19 در این که زکات در غلاّت (گندم، جو، کشمش و خرما) پس از کسر هزینه آن - از جمله آلات به کار رفته در آن‌ها - و رسیدن باقی مانده به حدّ نصاب، واجب می‌شود، یا قبل از آن، اختلاف است. 20
تهیه آلات کشاورزی در مزارعه (--» مزارعه) و آبیاری در مساقات
(--» مساقات) در صورت شرط نکردن آن بر مالک، بر عهده عامل است. 21
1 - جواهر الکلام 39 215.
2 - العروة الوثقی 1 124 و 144.
3 - التنقیح (الطهارة) 3 110 و 242.
4 - 143.
5 - جواهر الکلام 27 285.
6 - 284.
7 - 17 290.
8 - 26 345 و المبسوط 3 172.
9 - جواهر الکلام 28 217.
10 - 220 و ریاض المسائل 6 199.
11 - جواهر الکلام 14 98 و التنقیح (الطهارة) 2 296.
12 - جواهر الکلام 14 93.
13 - 6 98.
14 - مدارک الاحکام 1 287.
15 - الدروس 3 165.
16 - جواهر الکلام 31 335 - 337.
17 - العروة الوثقی 2 432.
18 - 394 و مستمسک العروة 9 533.
19 - جواهر الکلام 16 82.
20 - العروة الوثقی 2 293.
21 - جواهر الکلام 27 46 و.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 130
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آلات ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آسیاب، آلات آشپزی، آلات استنجا، آلات افشره، آلات پخت انگور، آلات تحصیل آب، آلات جلوگیری از بارداری، آلات جنایت، آلات جنگی، آلات حرام، آلات حیاتی، آلات خانه اجارهای، آلات خیاطی، آلات داغ، آلات دسترسی به آب، آلات دکان مشترک، آلات ذبح، آلات رمی، آلات زمین خراج، آلات سفر، آلات سنجش، آلات صید، آلات طهارت، آلات عبادت، آلات غسل میت، آلات قرآن، آلات قصاص، آلات کسب، آلات کشتار در جهاد، آلات مزارعه، آلات مس، آلات مسابقه، آلات مسموم، آلات مشترکه، آلات مکان مقدس، آلات موجب تعذیب، آلات نظافت، آلات وسایل نقلیه، آلت تناسلی، آلت روغن مالی، آمپول، آینه، اثاث، افسار، بالش، بنادق، پلاستیک، پله، تابوت، تخت، تلسکوپ، جلاهق، جهاز ( وسیله سوار شدن )، چراغ، حمایل شمشیر، در، دکمه، دوال، دوک، رختخواب، رسانه، رکاب، زین، زیور آلات، ساعت (آلت)، سفره غذا، سلاح، سوزن، سیخ کباب، ظرف ( فقه )، عَلَم عزاداری، کمر بند، ماهواره، میخ، نعل ( نعل حیوان )، وسایل زنانه، وسایل شهید، وسایل نقلیه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آلات (فقه ) به زیرصفحه آلات (فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.