تفاوت میان نسخه‌های «آیات»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۲۲
توضیح مفهومی
آیات : اجزای مشخص شده هر سوره، توسط پیامبر (ص)
'آیات' جمع 'آیه'، در لغت به معانی گوناگونی به کار رفته است (هر چند می‌توان تمام آن‌ها را به معنای نشانه بازگرداند) . اینک به برخی از آن‌معانی اشاره می‌کنیم:
1. نشانه: «... إِنَّ آیَةَ مُلْکِهِ أَن یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَکِینَةٌ...» (بقره //248) .
2. معجزه: «سَلْ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَمْ آتَیْنَاهُم مِّنْ آیَةٍ بَیِّنَةٍ...» (بقره //211) .
3. عبرت: «إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّلْمُؤمِنِینَ» (حجر// 77) .
4. برهان و دلیل: «وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...» (روم// 22) .
5. کار شگفت: «وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ آیَةً...» (مؤمنون// 50) .
'آیه' در اصطلاح عبارت است از بخشی از حروف، کلمات یا جمله‌هایی از قرآن که از لحاظ حد و مرز، طبق اشاره و ارشاد پیغمبر (ص) از کلام پیش و پس از آن جدا شده است.
شناخت آیات قرآن توقیفی است؛ یعنی حدود و مرزهای آیات را باید از طریق شارع و پیامبر اکرم (ص) شناخت، و اجتهاد و اظهار نظر شخصی در باره آن روا نیست.
با وجود توقیفی بودن معرفت آیات، در باره بسیاری از آیات اختلاف نظر هست؛ برای مثال، برخی از دانشمندان، بعضی از حروف مقطعه قرآن را آیه‌ای مستقل شمرده‌اند، و برخی همان موارد را آیه نمی‌دانند. و یا برخی تنها 'مدهامتان' را یک آیه یک کلمه‌ای می‌دانند؛ ولی برخی دیگر علاوه بر آن، 'والنجم'، 'والضحی'، 'والعصر' و امثال آن را نیز آیه یک کلمه‌ای به شمار آورده‌اند.
گفته شده اختلافات مذکور، ناشی از اختلاف روایات است؛ چون رسول خدا (ص) هنگام تلاوت قرآن در رأس برخی از آیات توقف می‌کرد تا مردم را به حد و مرز آن‌ها آگاه سازد. و حضرت پس از این آگاهی، همان آیه را به آیه بعدی وصل می‌کردند (چون این دو آیه به هم مربوط بوده‌اند) که این امر سبب می‌شد بعضی از مردم گمان کنند آن دو آیه، یک آیه هستند.
زرقانی در ~مناهل‌العرفان~ از نظریه دیگری یاد کرده است مبنی بر اینکه پاره‌ای از آیات، سماعی و توقیفی، و پاره‌ای دیگر قیاسی است و شناسایی آن بستگی به کلمه آخر آیه دارد، نظیر آن، قرینه سجع در نثر، و قافیه بیت در شعر است.
گاهی از روی مجاز و توسع به قسمتی از آیه، و یا به بیشتر از یک آیه نیز «آیه» اطلاق کرده‌اند. مثلاً ابن عباس گفت: امیدوار کننده ترین آیه در قرآن: «وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَی ظُلْمِهِمْ» (رعد//6) است. در حالی که به اتفاق همگان، بخشی از آیه است. و مانند سخن ابن مسعود که: محکم ترین آیه: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ ** وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (زلزال//7-8) است. و می‌دانیم که دو آیه است.
یکی از بحث‌ها در باره آیه، این است که آیا واژه 'آیه' در اصل عربی است یا از لغات بیگانه؟ آرتورجفری این واژه را از لغات بیگانه قرآن می‌شمارد. گفته شده واژه 'آیه' ریشه عبری دارد و اصل عبری آن 'آته' به معنای نشان تشخیص و نیز به معنای معجزه است. ولی در آثار ابن‌سبکی، ابن‌حجر و سیوطی در باب معرّبات (واژه‌های غیر عربیِ وارد شده در زبان عربی) چنین کلمه‌ای ضبط نشده است.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 266
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 230
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (338-341)
- واژه های دخیل در قرآن : صفحه 132
- تاریخ قرآن : صفحه 549
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (85-86)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آخرین آیه، آیات استدراج، آیات امتحان، آیات با حروف کثیر متحرک، آیات با سبب نزول خاص، آیات بی سبب نزول خاص، آیات پرسش از پیامبر ( ص )، آیات تاریخی، آیات تاویل قرآن، آیات تصویر، آیات توفیه، آیات جبر و اختیار، آیات جهاد ( علوم قرآنی )، آیات حبط و تکفیر، آیات ختم بر قلوب، آیات در احادیث، آیات در باره اهل بیت ( ع )، آیات ریا، آیات سعادت و شقاوت، آیات شِداد، آیات صور، آیات عتاب، آیات عدم اِتّباع ظن، آیات عذاب ( علوم قرآنی )، آیات عرش و کرسی، آیات عصمت انبیاء ( علوم قرآنی )، آیات عفو ( علوم قرآنی )، آیات علمی قرآن، آیات فضل امیر المؤمنین علیه السلام، آیات قضا و قدر ( علوم قرآنی )، آیات کنز عرش، آیات متضمن حرف میم، آیات متضمن شین، آیات متضمن قل یا ایها، آیات متکی به اسباب نزول، آیات معاد ( علوم قرآنی )، آیات نازل شده از زبان غیرخدا، آیات ناسخ ومنسوخ، آیات نفی انتساب قرآن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، آیات وِزر، آیه جامع حروف معجم، آیه جزای فحشا، آیه غیر مستقل از سبب، آیه متضمن جنّت مکرر، آیه محبت ( علوم قرآنی )، آیه مستقل از سبب، افضل آیات، امید بخش ترین آیه، اولین آیه، اَعدل آیه قرآن، بلندترین آیه، بلیغ ترین آیه، ترس آورترین آیه قرآن، جامع ترین آیه، جواهر قرآن، درر قرآن، شدیدترین آیه بر اهل نار، عظیم ترین آیه، فصیح ترین آیه، کوتاهترین آیه، متشابه (الفاظ)
- به لحاظ اشتمال برخصوصیات آیات مدنی:
- آیات مکّی در باره اهل مدینه
- به لحاظ اصناف وطبقات:
- آیات ارکان اسلام، آیات الاحکام ( علوم قرآنی )، آیات امور غیبی، آیات انبیا، آیات تحدّی، آیات سجده ( علوم قرآنی )، آیات صفات الهی ( علوم قرآنی )، آیات قسم، آیات قصص، آیات قوارع، آیات محاورهای، آیات محمول، آیات مشتبه، آیات معاهده، آیات نعم الهی، آیات هدایت و اضلال، آیات وعد و وعید ( علوم قرآنی )
- به لحاظ تکرارنزول وتلاوت:
- آیات مکرّر قرآن، آیات مکرّرةالنزول
- به لحاظ حالات نزول:
- آیات حَربی، آیات حَضَری، آیات سفری، آیات سِلمی، آیات فراشی، آیات نومی
- به لحاظ دلالت:
- آیات مبهم، آیات مبیَّن، آیات متشابه ( علوم قرآنی )، آیات مجمل، آیات محکم ( علوم قرآنی )
- به لحاظ زمان نزول:
- آیات شتایی، آیات صبحی، آیات صیفی، آیات لیلی، آیات نهاری
- به لحاظ شمول دلالت:
- آیات خاص، آیات عام، آیات مطلق، آیات مقیّد
- به لحاظ کیفیت نزول:
- آیات مُشَیَّعة النزول
- به لحاظ مکان نزول:
- آیات ارضی، آیات بین ارض و سماء، آیات تحت ارضی، آیات سمائی، آیات مدنی، آیات مکّی
- به لحاظ نسخ:
- آیات مشهورة النسخ، آیات منسوخ، آیات ناسخ
وابسته
- آیات آفاقی ( علوم قرآنی )، آیات انفسی ( علوم قرآنی )، اتفاق فواصل آیات، اجتماع فواصل آیات، اختلاف فواصل آیات، ارتباط معنوی آیات، اسامی آیات، استعمال مجازی آیه، اٍحکام آیات، اَعداد آیات، ترتیب آیات، تعارض آیات، تعداد آیات، تفاضل آیات، تقسیمات آیات و سور، تقطیع آیات، تکرار آیات، تناسب آیات، تنکیس آیات، ثواب آیات، حدود آیات، خواص آیات، رؤوس آیات، سوره های قرآن، سیاق آیات، شماره آیات، شناخت آیات، طبقات آیات، فضایل آیات، فواصل آیات، منطوق آیات قرآن
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات به زیرصفحه آیات/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصطلاحات الاصول : صفحه 213
- اعجاز قرآن : صفحه 549
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 230
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 38، 40، 317
- الاتقان فی علوم القرآن : صفحه 63
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 266، 267
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 14
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 56
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 66
- القرآن فی الاسلام : صفحه 152
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (85-86)
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 140
- تاریخ قرآن : صفحه 549
- شناخت قرآن : صفحه 98
- علوم القرآن : صفحه 37
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 91
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 28
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 107، (338-341)، (339-338)
- واژه های دخیل در قرآن : صفحه 132
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 63