آیات هدایت و اضلال
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیات هدایت و اضلال : آیات دال بر هدایت و اضلال تشریعی و تکوینی
آیات دربردارنده مباحث هدایت (تکوینی و تشریعی) و مباحث ضلالت و اضلال را 'آیات هدایت و اضلال' نامیده‌اند.
واژه 'هدایت' با مشتقات آن 305 بار و واژه 'ضلالت' و مشتقات آن 213 بار در قرآن به کار رفته است. واژه 'هدایت' در قرآن در موارد فراوانی به کار رفته است؛ ولی ریشه و اساس همه آن‌ها به دو معنا برمی‌گردد: 1. هدایت تکوینی؛ 2. هدایت تشریعی.
منظور از هدایت تکوینی و عمومی آن است که خداوند با عقل و فهم و فکر و وجدان و غرایز که در وجود موجودات نهاده است آنان را زیر پوشش نظام آفرینش و طبق قانون خاص و حساب شده‌ای به راه‌های زندگی و تدبیر و اداره امور خویش هدایت و رهبری می‌کند؛ مانند: «قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَی»؛ «گفت پروردگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که درخور اوست داده سپس آن را هدایت فرموده است» (طه// 50) .
هدایت تشریعی آن است که خداوند با پیامبران و کتاب‌های آسمانی، بشر را تعلیم و تربیت و مسیر تکامل آنان را فراهم کرده است؛ مانند: «وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَی عَلَی الْهُدَی»؛ «و اما ثمودیان پس آنان را راهبری کردیم و(لی) کوردلی را بر هدایت ترجیح دادند» (فصلت// 17) .
'ضلالت' و 'اضلال' در اصطلاح عبارت است از گرفتن نعمت توفیق و رها کردن انسان به حال خود، که نتیجه‌اش گمراه‌شدن و سرگردان ماندن در طریق هدایت است.
'هدایت' و 'اضلال' در قرآن، اجبار به انتخاب راه درست یا راه نادرست نیست؛ بلکه به گواهی آیات متعددی از خود قرآن کریم 'هدایت' یعنی فراهم آوردن وسایل سعادت و 'اضلال' به معنای از بین بردن زمینه‌های مساعد است؛ بدون این که جنبه اجباری به خود بگیرد. این فراهم ساختن اسباب که 'توفیق' نامیده می‌شود، یا برهم زدن اسباب که 'سلب توفیق' نام دارد، نتیجه اعمال خود انسان‌ها است.
منابع
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (187-279)
- منشور جاوید قرآن جلد 3 : صفحه (148-164)
- تفسیر نمونه جلد 1 : صفحه (67-68)
- تفسیر نمونه جلد 1 : صفحه 152
- قاموس قرآن جلد 4 : صفحه (192-200)
- قاموس قرآن جلد 7 : صفحه (147-149)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 7 : صفحه (346-347)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 12 : صفحه 53
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات هدایت و اضلال به زیرصفحه آیات هدایت و اضلال/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.