آیات جبر و اختیار
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیات جبر و اختیار : آیات ناظر به استناد افعال انسانی به خدا یا انسان
'جبر' در لغت به معنای شکسته را بستن، استخوان شکسته را اصلاح کردن، نیکو گردانیدنِ حال و وادار کردن به کار آمده است. و در اصطلاح علم کلام، به تحمیل اراده اطلاق می‌گردد. معنای اصطلاحی جبر، ناظر بر معنای اخیر (وادار کردن به کار) است؛ و بر نفی فعل از انسان و نسبت دادن آن به خدا اطلاق می‌شود. اختیار، از ریشه 'خ ی ر'، در لغت به معنی انتخاب و گزینش، انتخاب خیر، یا برگزیدن امری است که در حقیقت یا به حسب گمان خیر به شمار می‌آید. و در اصطلاح، به معنی انتخاب یک چیز از میان دو یا چند چیز با اراده آزاد انسانی است
در کیفیت استناد فعل به انسان سه دیدگاه هست:
1. دیدگاه شیعه که جبر و اختیار مطلق را نفی کرده و چیزی بین این دو را قائلند؛ 'لا جبر و لا تفویض بل امر بین الامرین'.
2. جبر مطلق؛ یعنی انسان در همه افعالش مجبور است.
3. اختیار مطلق (تفویض) ؛ یعنی انسان در همه افعالش به طور مطلق- نه در دایره اختیار و اراده الهی- دارای اختیار است.
طرفداران هریک از این نظریه‌ها برای اثبات گفتار خویش به آیاتی از قرآن کریم تمسک کرده اند؛ از این رو آیاتی را که جبریون برای اثبات مدعای خویش به آن‌ها تمسک جسته‌اند، 'آیات جبر'، و آیاتی که طرفداران نظریه تفویض برای اثبات مدعای خویش به آن‌ها استدلال کرده‌اند 'آیات اختیار' نامیده‌اند.
آیات 253 بقره، 145 آل عمران، 107، 137، 148 و 149 انعام، 187 اعراف، 42 انفال، 51 و 52 توبه، 99 و 100 یونس، 37 و 38 احزاب، 11 فاطر، 45 سجده، 8 و 12 شوری، 20 زخرف، 49 و 52 ـ 53 قمر، 22 حدید، 5 حشر، 11 تغابن، 12 طلاق، 31 و 56 مدثر، 30 و 31 دهر و 29 تکویر به آیات جبر شهرت یافته‌اند.
در مقابل، طرفداران نظریه اختیار مطلق (تفویض) برای اثبات مدعای خویش به آیات 28 اعراف، 51 انفال، 10 حج، 46 فصلت، 29 ق و… تمسک جسته‌اند.
دانشمندان امامیه، که به پیروی از امامان معصوم (ع) نظریه 'امر بین الأمرین' را اختیار کرده‌اند، با جمع بین این دو دسته آیات، درستی نظریه خویش را نشان داده‌اند.
منابع
- قاموس قرآن جلد 2 : صفحه 2
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه (94-110)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 11 : صفحه 36
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (135-186)
- منشور جاوید قرآن جلد 4 : صفحه (315-388)
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات جبر و اختیار به زیرصفحه آیات جبر و اختیار/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.