تفاضل آیات
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفاضل آیات : افضلیت بعضی آیات بر بعضی دیگر
در این که آیا بخشی از قرآن بر بخشی دیگر برتری دارد یا خیر، میان دانشمندان علوم قرآنی اختلاف است؛ برخی دانشمندان همانند ابوالحسن اشعری، قاضی ابوبکر باقلانی و ابن‌حبان معتقدند قائل شدن به برتری برای بعضی آیات و سوره‌ها روا نیست؛ زیرا همه کلام خداوندند، و برتری بخشی بر بخش دیگر، سبب نقص مفضَّلٌ‌علیه می‌شود؛ در حالی که در سخن خداوند هیچ‌گونه نقصی وجود ندارد.
در مقابل، قائلان به برتری و تفاضل می‌گویند درباره این مطلب جای گفت‌و‌گو نیست که آیه «وَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ» (بقره// 163) ، آیة‌الکرسی، آیات آخر سوره حشر و مانند آن، بر آیات دیگر قرآن برتری دارند، و نیز سوره‌های اخلاص، حمد، یس و مانند آن، بر سوره‌های دیگر قرآن همچون سوره تبت برتری دارند.
دیدگاه‌ها درباره مراد از برتری برخی آیات بر بعضی دیگر:
1. برخی گفته‌اند افضلیت در اجر و ثواب است؛ مثلاً سوره حمد یا آیة‌الکرسی از دیگر آیات و سوره‌ها افضلند؛ یعنی در قرائت و چیزهای دیگر، اجر و ثواب بیشتری دارند.
2. برخی معتقدند مراد تفاضل در ذات و معنا است؛ یعنی اگر می‌گویند سوره توحید یا آیات آخر سوره حشر بر آیات و سوره‌های دیگر برتری دارند، به‌این دلیل است که معانی الفاظ آن‌ها در دلالت بر توحید و وحدانیت خداوند سبحان از دلالت آیات دیگر برترند.
3. حلیمی می‌گوید: معنای تفضیل به موارد ذیل برمی‌‌گردد:
أ. افضلیت در عمل؛ یعنی عمل به آیه‌ای، بهتر از عمل به آیه دیگر است؛ بنابراین، عمل به آیات امر و نهی و وعد و وعید، سزاوارتر از عمل به آیات قصص است.
ب. افضلیت در معنا؛ یعنی آیاتی که دربردارنده اسما و صفات الهی‌اند، از آیات دیگر افضلند؛ زیرا مسائلی که این آیات بازگو می‌کنند، باشرافت‌تر از آیات دیگرند.
ج. افضلیت در خواص و آثار؛ یعنی برخی آیات و سوره‌ها آثار و خواصی دنیوی دارند که قاری قرآن برای تلاوت آن‌ها رغبت بیشتری دارد؛ مانند: آیة الکرسی، سوره اخلاص، معوّذتین و….
د. افضلیت در ثواب و اجر.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (438-442)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه (136-147)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفاضل آیات» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفاضل آیات به زیرصفحه تفاضل آیات/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.