تناسب آیات

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ تناسب آیات

◄ ارتباط عطفی آیات

◄ اِفراد ما اصله الجمع

◄ تناسب معنوی آیات

◄ تناسب مقاطع آیات

توضیح مفهومی

تناسب آیات : وجود نوعی ارتباط میان آیات

تناسب و مناسبت به معنای هم‌شکل، نزدیک به هم و با هم سازگار بودن است. تناسب در آیات به معنای ارتباط و هماهنگی میان آیات است؛ خواه این ارتباط از باب رابطه عام و خاص باشد، خواه رابطه عقلی یا حسی و خیالی و یا تلازم ذهنی مانند سبب و مسبب، علت و معلول و….

در باره ترتیب آیات قرآن دو دیدگاه وجود دارد:

1. بیشتر مفسران و قرآن‌پژوهان باور دارند ترتیب آیات توقیفی است؛ یعنی جایگاه آیات به دستور پیغمبر گرامی اسلام (ص) مشخص شده است.

2. برخی، ترتیب آیات را به اجتهاد شخصی صحابه می‌دانند؛ که این‌ها اندکند.

کسانی که ترتیب آیات را توقیفی می‌دانند، تناسب و ارتباط میان آیات را باور دارند.

زرکشی می‌گوید: گاهی مناسبت بین مجموعه‌ای از آیات چیز پنهانی نیست؛ حتی اگر این مناسبت، تناسب تضاد باشد؛ زیرا شیوه قرآن این است که پس از ذکر برخی احکام، برای ایجاد انگیزه و عمل به آن‌ها، آیات وعد و وعید می‌آورد. سپس آیات توحید و تنزیه را برای نشان دادن عظمت آمر و ناهی می‌آورد؛ مانند: آیات سوره بقره، نساء، مائده و….

گاهی تناسب بین آیات روشن نیست؛ بلکه برای کشف نوع ارتباط و تناسب به دقت و تأمل نیاز است؛ مانند: «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُیُوتَ مِن ظُهُورِهَا»؛ «در باره (حکمت) هلالها(ی ماه) از تو می‏پرسند بگو آنها (شاخص) گاه‏شماری برای مردم و (موسم) حج‏اند و نیکی آن نیست که از پشت‏خانه‏ها درآیید» (بقره// 189) .

سؤال این است که چه ارتباطی میان احکام ماه‌ها و درآمدن از پشت خانه‌ها است؟ شاید چون رفتن به منزل در ایام حج ممنوع بوده این مطلب ذکر شده است.

ایشان مواردی را که تناسب بین آیات روشن نیست بر دو قسم کرده است: 1. جمله دوم عطف بر جمله اول، و از قبیل مزج معنوی باشد. در این موارد، جهت جامعی (ولو علاقه تضاد) بین آن دو وجود دارد. حتی اموری مثل استطراد و تمثیل و تخلّص هم می‌توانند موجبب تناسب میان دو جمله باشند.

2. جمله دوم عطف بر جمله اول نبوده، و از قبیل مزج معنوی باشد. در این موارد قرینه معنوی سبب می‌شود که جمله دوم را به منزله جزئی از حمله اول بگرداند. اسباب مزج معنوی امور مختلفی می‌تواند باشد، مثل: تنظیر (الحاق نظیر به نظیر) ؛ علاقه تضاد بین موضوع جمله اول و دوم؛ استطراد؛ و انتقال به مطلب دیگر برای ایجاد نشاط در سامع.

نیز ر.ک:ترتیب آیات، ترتیب قرآن.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (35-50)
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (371-379)
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه (188-192)
4. پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (66-70)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تناسب آیات» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

ارتباط آیات، پیوستگی آیات، پیوند آیات، مناسبات آیات، هماهنگی آیات

اعم

تناسب اجزای قرآن

اخص

ارتباط عطفی آیات، اِفراد ما اصله الجمع، تناسب معنوی آیات، تناسب مقاطع آیات

وابسته

آیات، استطراد، اعجاز تناسب آیات، ترتیب آیات، تناسب سُوَر، تنظیر آیات

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تناسب آیات به زیرصفحه تناسب آیات/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (339-345)، (371-379)
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 34، (35-50)، 40
• البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (35-78)، (61-78)
• التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه (188-192)، (239-245)، 258
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 37، 38
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 328
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 77
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4 : صفحه 200، (201-203)
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 312
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 275
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (66-70)