تکلم ( فقه )

تکلّم در فقه یا به اعتبار انطباق عنوانی از عناوین خاص، موضوع حکم قرار گرفته است - مانند تکلّم به اعتبار انطباق عنوان ارشاد جاهل) ر ارشاد (یا امر به معروف و نهی از منکر) ر امر به معروف و نهی از منکر (بر آن، که با شرایطی واجب می‏شود. تکلّم به عنوان دعا) ر دعا (و ذکر) ر ذکر (مستحب و به عنوان غیبت) ر غیبت (و تهمت) ر بهتان (حرام است - و یا به اعتبار خود تکلّم. احکام قسم نخست در عناوین خاصّ خود مطرح خواهد شد. در این جا به احکام قسم دوم اشاره می‏کنیم.

حکم: تکلّم بنفسه امری مباح است؛ لیکن به سبب عروض حالاتی، احکام دیگری می‏یابد که بدان اشاره می‏شود.

تکلّم حرام: سخن گفتن در اثنای خطبه نماز جمعه بنابر مشهور، حرام است1) ر نماز جمعه (. برخی تکلّم بین اقامه) ر اقامه (و بعد از اقامه و نیز در نماز جماعت برای نمازگزاران بعد از شنیدن »قَدْ قامَتِ الصَّلاة« را حرام دانسته‏اند. البتّه تکلّم به کلام مرتبط با نماز مانند تقدیم امام و تسویه صفوف را از حکم یادشده استثنا کرده و آن را جایز دانسته‏اند. 2

تکلّم مکروه: سخن گفتن در موارد زیر مکروه است: هنگام تخلّی3) ر تخلّی (، در تشییع جنازه، 4 نزد محتضر) ر احتضار (افزون بر مقدار نیاز، 5 در اثنای استخاره6) ر استخاره (، نسبت به امور دنیوی در

مسجد، 7 بین نافله‏های مغرب، 8 در اثنای اذان و بنابر مشهور بین اقامه و بعد از اقامه و نیز برای نماز گزاران در نماز جماعت بعد از شنیدن »قَدْ قامَتِ الصَّلاة«، 9 در اثنای خطبه جمعه بنابر قولی، 10 در حال سعی) ر سعی (، در حال شنیدن قرآن، 11 هنگام طواف12) ر طواف (و آمیزش، 13 پرگویی، 14 تکلّم با زنان در غیر موارد ضرور، 15 سخن گفتن زن با غیر محارم جز به مقدار نیاز. 16

دیه تکلّم: اگر کسی به سبب جنایتی قوّه تکلّم دیگری را از بین ببرد، به‏گونه‏ای که نتواند هیچ یک از حروف معجم را - که بنابر قول مشهور 28 حرف عربی است - تلفظ نماید، دیه کامل بر جانی ثابت می‏شود و اگر تنها توانایی تلفظ بخشی از حروف را نداشته باشد، دیه به نسبت ثابت می‏شود. 17

آثار تکلّم: تکلّم دارای آثاری است از قبیل بطلان نماز در صورت تکلّم عمدی در اثنای آن، 18 و وجوب دو سجده سهو) ر سجده سهو (در صورت تکلّم سهوی. 19

1. الحدائق‏الناضرة 96 /10؛ جواهر الکلام 2 292 /11. جواهر الکلام 4 73 /2. 3 100 - 98 /9. العروة الوثقی 6 376. 5 419 /1. جواهر الکلام 7 162 /12. العروة الوثقی 8 600 /1. جواهر الکلام 9 24 /7. الحدائق الناضرة 427 /7؛ جواهر الکلام 10 99 - 97 /9. جواهر الکلام 11 295 - 292 /11. نزهة الناظر/ 12 44 - 43. جواهرالکلام 14 60 /29. 13 369 /19. وسائل الشیعة 16 197 /20. 15 196 /12. جواهر الکلام 17 99 /29. مبانی تکملة المنهاج 289 /2 و 18 362 - 361. جواهر الکلام 431. 19 265 /12.