خُطبه
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
خطبه
خُطبه: کلام مخصوص، مشتمل بر ستایش خداوند و صلوات بر محمّد و آل محمّد.
از آن به مناسبت در بابهای صلات، حج و نکاح سخن رفته است.
بنابر آنچه در منابع حدیثی و تاریخی آمده است پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و دیگر معصومان علیهم السّلام به مناسبتهای مختلف در اجتماع مردم خطبه میخواندند. مهمترین مواردی که خواندن خطبه به نحو واجب یا مستحب در فقه مطرح است، عبارت است از: نماز جمعه، نماز عیدین) فطر و قربان (، نماز باران، موسم حج، هنگام خواستگاری و عقد نکاح.
نماز جمعه: خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه که به جای دو رکعت از نماز
ظهر جمعه محسوب میشود، شرط صحّت نماز جمعه است. 1
خطبههای نماز جمعه باید مشتمل بر حمد و ثنای خدای متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام و موعظه باشد. هرچند برخی، صلوات را در خطبه اوّل و موعظه را در خطبه دوم واجب ندانستهاند. 2 بنابر مشهور، قرائت سورهای کوتاه در هر دو خطبه واجب است. 3 برخی، تلاوت یک آیه که به حسب معنا تمام باشد و به آیه قبل و بعدش بستگی نداشته باشد را نیز مجزی دانستهاند4) ر نماز جمعه (.
نماز عیدین: نماز عید فطر و قربان در صورتی که به جماعت خوانده شود، دارای خطبه است که امام پس از نماز آن را میخواند و بهتر است از خطبههای مأثور باشد. در وجوب یا استحباب خطبه - در فرض وجوب نماز - اختلاف است5) ر نماز عیدین (.
نماز باران: خطبه نماز باران پس از نماز خوانده میشود؛ لیکن در اینکه قبل از ذکرهای وارد شده خوانده میشود یا بعد از آن، اختلاف است. 6 برخی، خواندن آن را قبل و بعد از نماز جایز دانستهاند. 7 در اینکه در نماز باران یک خطبه مستحب است یا دو خطبه، اختلاف است. 8
در نماز باران خواندن خطبههای مأثور افضل است. در غیر این صورت، خطبهای خوانده شود که مشتمل بر حمد و ستایش خداوند و دعا و تضرّع به درگاه الهی جهت آمدن باران باشد. 9 برخی، خطبه نماز باران را صرف دعا و تضرّع دانسته و ایراد خطبه بدین گونه یا به نحو مشهور را مجزی دانستهاند10) ر نماز باران (.
موسم حج: مستحب است امام) امیر الحاج (در موسم حج، بویژه هفتم ذیحجه، نهم ذیحجه) روز عرفه (و روز قربانی در منی، همچنین روز نَفْر اوّل) دومین روز از ایّام تشریق (در اجتماع حاجیان خطبه بخواند و آنان را با وظایف خود و مناسک حج آشنا کند. 11
هنگام خواستگاری و عقد: خواندن خطبه قبل از عقد نکاح مستحب است. در خطبه عقد کیفیّت خاصی شرط نیست؛ لیکن بهتر است پس از حمد و ستایش
خداوند متعال، شهادتین و درود بر پیامبر و خاندان پاک آن حضرت، به تقوا توصیه و برای زوجین دعا شود. افضل در خطبه عقد، خواندن خطبههای مأثور از ائمّه علیهم السّلام است.
همچنین بنابر تصریح برخی، خواندن خطبه قبل از خواستگاری و برای ولیّ دختر هنگام پاسخ مثبت دادن به خواستگار مستحب است. در این خطبه صِرف حمد خداوند متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد کفایت میکند. 12
1. جواهر الکلام 214 - 208. 2 207 /11؛ مستند الشیعة 3 67 - 65 /6. جواهر الکلام 5 214. 4 211 /11. الحدائق الناضرة 211 - 210 /10؛ جواهر الکلام 6 339 - 336 /11. تحریر الاحکام 292 /1؛ البیان/ 7 220 - 219. تذکرة الفقهاء 215. 8 214 / 4؛ تحریر الوسیلة 9 246 / 1. جواهر الکلام 10 148 /12. الحدائق الناضرة 491 /10؛ جواهر الکلام 11 150 /12. قواعد الاحکام 436 /1؛ المبسوط 12 365 /1. جواهر الکلام 41 - 40 /29؛ العروة الوثقی 485 /5.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 471
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- به لحاظ زمان و مکان:
- خطبه در کوچ اول، خطبه در منا قبل از کوچ، خطبه روز عرفه، خطبه روز قربانی در منا، خطبه روز هفتم ذی حجه
- به لحاظ متعلق:
- خطبه نکاح، خُطبه نماز
منابع
- اعجاز القرآن : صفحه 137، 142، 143، 145، 147، 148، 150، 151، 153
- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 23 : صفحه 36
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 5 : صفحه 88
- الفقه جلد 62 : صفحه 45
- المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیة جلد 17 : صفحه 21
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 19 : صفحه 176
- تبصرة المتعلمین : صفحه 173
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 238
- ترجمه تحریرالوسیله جلد 3 : صفحه (425-424)
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 29 : صفحه 40
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 19 : صفحه 528
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 38 : صفحه 433
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 267
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 471
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 348
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 5 : صفحه 175
- کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة جلد 4 : صفحه 9
- کشف اللثام (ط.ج) جلد 7 : صفحه 13
- مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 1 : صفحه 13
- مستمسک العروة الوثقی جلد 14 : صفحه 7
- مهذب الاحکام جلد 24 : صفحه 9