نسخ ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
نسخ ( اصول فقه ) : برداشتن حکم شرعی با دلیل شرعی متأخر
نسخ، در لغت به معنای نقل، نسخه برداری، ازاله و از بین بردن، و در اصطلاح، به معنای برداشتن حکم ثابت در شریعت، به سبب پایان یافتن مدت زمان آن و انتفای مصلحت و ملاک آن می‌باشد.
علمای اصولی، تعریف‌های متفاوتی از نسخ ارائه نموده‌اند:
در کتاب ' محاضرات فی اصول الفقه ' آمده است:
' هو فی اللغة بمعنی الازالة و منه نسخت الشمس الظل و فی الاصطلاح هو رفع امر ثابت فی الشریعة المقدسة بارتفاع أمده و زمانه و لا یفرق فیه بین ان یکون حکما تکلیفیا او وضعیا و منه یظهر ان ارتفاع موضوعه کارتفاع وجوب الصلوة بخروج وقتها و وجوب الصوم بانتهاء شهر رمضان وهکذا لیس من النسخ فی شیء ' [۱] .
مرحوم ' میرزای قمی ' می‌گوید: ' رفع الحکم الشرعی بدلیل شرعی متأخر علی وجهٍ لولاه لکان ثابتا ' [۲] .
در مورد امکان نسخ اختلاف است؛ مشهور علمای اسلام، نسخ را ممکن دانسته‌اند؛ بر خلاف علمای یهود و نصاری که آن را محال می‌دانند.
نکته اول:
مواردی از وقوع نسخ در قرآن عبارت است از:
1. نسخ حکمِ جهت قبله از بیت المقدس به سوی کعبه؛
2. نسخ وجوب تصدق قبل از نجوا با پیامبر (ص) ؛
3. نسخ عده وفات از یک سال به چهار ماه و ده روز.
نکته دوم:
برخی از تفاوت‌های دو واژه نسخ و تخصیص عبارت است از:
1. نسخ به معنای رفع حکم است، ولی تخصیص به معنای حصر حکم می‌باشد؛
2. دلیل ناسخ همیشه باید پس از دلیل منسوخ صادر شده باشد، ولی دلیل مخصص می‌تواند قبل و یا بعد از دلیل مخصص و یا همراه آن بیاید؛
3. نسخ جز به امر و نهی تحقق نمی‌یابد، ولی تخصیص در اخبار (مقابل انشا) و غیر آن نیز راه دارد؛
4. نسخ، دلیل منسوخ را از اعتبار ساقط می‌کند، ولی تخصیص، دلیل عام را از حجیت (در بخش تخصیص نخورده) ساقط نمی‌کند؛
5. نسخ ممکن است حکم منسوخ را به کلی از میان ببرد، ولی تخصیص، حکم عام را به کلی از میان نمی‌برد.
پانوشت
منابع
- الموجز فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 214
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 54
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 86
- معارج الاصول : صفحه 161
- کفایة الاصول : صفحه (278-279)
- تحریرالمعالم : صفحه 128
- تحریرالمعالم : صفحه 71
- کتاب التعریفات : صفحه 106
- بدایع الدررفی قاعدة نفی الضرر : صفحه 161
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- نسخ اباحه، نسخ اجماع، نسخ اخبار، نسخ به بدل ( اصول فقه )، نسخ به غیر بدل ( اصول فقه )، نسخ تحریم، نسخ جزئی، نسخ جعل، نسخ حقیقی، نسخ سنت، نسخ شرایع گذشته، نسخ صریح، نسخ ضمنی، نسخ قرآن ( اصول فقه )، نسخ قیاس، نسخ کلی، نسخ مجازی، نسخ مصلحت، نسخ مفهوم، نسخ منطوق، نسخ وجوب
وابسته
- احکام ثابت ( اصول فقه )، احکام متغیر ( اصول فقه )، ادوات نسخ، ارکان نسخ ( اصول فقه )، استصحاب عدم نسخ، اصالت عدم نسخ، بدا، تخصیص ( اصول فقه )، تعارض اشتراک و نسخ، تعارض نسخ و اضمار، تعارض نسخ و تخصیص، تعارض نسخ و نقل، تقیید، حقیقت نسخ، حکمت نسخ، زمان نسخ ( اصول فقه )، شرایط نسخ ( اصول فقه )، محل نسخ، منسوخ ( اصول فقه )، ناسخ ( اصول فقه )
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسخ ( اصول فقه ) به زیرصفحه نسخ ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 507، 513
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 514
- اصطلاحات الاصول : صفحه 268، 269
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 85
- اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 53، 55، 59، 67، 78، 85
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 54، 86
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 54، 55، 57، 241
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 96، 98، 102، 104، 106، 152
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 245، 246
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 205
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 235، 413، 414، 415، 417، 421، 422، 423، 428، 443
- اللمع فی اصول الفقه : صفحه 161، 163، 164، 166، 168
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 361
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 101
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 3 : صفحه (8-10)، 279، 282، 287، 288، 294، 298، 363
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 574، 577، 578، 583
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 150
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 371
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 83
- الموجز فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 214
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 495
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 177، 179، 183
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 412
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 294
- بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 29، 30
- بدایع الدررفی قاعدة نفی الضرر : صفحه 161
- تحریرالمعالم : صفحه 71، 128
- تقریرات اصول : صفحه 97، 100
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 540، 541
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 474
- عدة الاصول (ط.ق) جلد 2 : صفحه 133، 140، 154
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 74، 189، 191، 193
- علوم القرآن : صفحه 198، 200، 203، 204، 207
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 93
- کتاب التعریفات : صفحه 106
- کفایة الاصول : صفحه (278-279)
- مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 129، 130، 173، 174، 175
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 111، 157
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 276
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4 : صفحه 193
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 328
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 233
- معارج الاصول : صفحه 89، 161، 165
- معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 141، 217
- مقالات الاصول جلد 1 : صفحه 481
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (62-63)
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 188، 191، 196، 198، 200، 213، 228، 234، 237، 253
- منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 222
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 151، 153، 154، 156
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 151، 153، 154، 156