نسخ مفهوم

توضیح مفهومی

نسخ مفهوم : برداشتن حکم شرعیِ برگرفته از مفهوم یک دلیل

نسخ مفهوم، به معنای نسخ حکم مستفاد از مفهوم کلام به وسیله دلیل شرعی معتبر دیگر است.

در اصول، این بحث مطرح می‌شود که آیا نسخ مفهوم جایز است و آیا به وسیله مفهوم می‌توان منطوق یا مفهومی را نسخ کرد یا نه. این بحث دو صورت دارد: نسخ به مفهوم موافق؛ نسخ به مفهوم مخالف.

أ. نسخ به مفهوم موافق:

اگر مفهوم موافق باشد، و مفهوم و منطوق قابل نسخ باشند، نسخ به مفهوم موافق جایز است و در این مورد اختلافی نیست، اما اگر نسخ یکی بدون دیگری مورد نظر باشد، دراین صورت، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:

1. نسخ هر یک بدون دیگری جایز است، زیرا مفهوم و منطوق دو نوع دلالت متغایر بوده و نسخ یکی بدون دیگری جایز می‌باشد؛ (دیدگاه صاحب ' جمع الجوامع ' و ' مسلم الثبوت ' و ' ابوالحسن اشعری ') ؛

2. نسخ هر یک بدون دیگری جایز نیست، زیرا این دو دلالت، وابسته به هم و متلازم می‌باشند، از این رو نسخ یکی از این دو مستلزم نسخ دیگری است؛ (دیدگاه ' بیضاوی ' و ' شافعی ') ؛

3. نسخ مفهوم موافق، نسخ منطوق را طلب می‌کند، ولی نسخ منطوق، به نسخ مفهوم موافق نیاز ندارد، زیرا در صورت اول، مفهوم لازم است و رفع لازم، رفع ملزوم را طلب می‌کند؛ (دیدگاه بیشتر علمای اهل سنت) .

ب. نسخ به مفهوم مخالف:

بسیاری از عالمان اهل سنت به مفهوم موافق و نسخ آن پرداخته‌اند، ولی به نسخ مفهوم مخالف کمتر توجه کرده‌اند، گرچه در مفهوم مخالف، بیشتر آنها به ناسخ نبودن آن قائل هستند، زیرا مفهوم، به دلیل ضعف آن نمی‌تواند با نص برابری نماید، اما ' ابواسحاق شیرازی '، به جواز آن حکم داده است، زیرا معتقد است مفهوم همانند منطوق، از سنخ دلالت است.

خلاصه آن که: موارد نسخ، مضبوط است و ثمره عملی بر این بحث مترتب نیست.

منابع

1. اصول الفقه الاسلامی جلد 2 : صفحه 998
2. الذریعة الی اصول الشریعة جلد -1 : صفحه 458
3. معارج الاصول : صفحه 174
4. مناهج الاصولیین : صفحه 283
5. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «نسخ مفهوم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

نسخ فحوی خطاب

اعم

نسخ ( اصول فقه )

وابسته

مفاهیم ( اصول فقه )، نسخ منطوق

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسخ مفهوم به زیرصفحه نسخ مفهوم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 82
• اصول الفقه الاسلامی جلد 2 : صفحه 998
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 149
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد -1 : صفحه 458
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 456
• الذریعة الی اصول الشریعة : صفحه 458
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 3 : صفحه 360
• معارج الاصول : صفحه 174
• مناهج الاصولیین : صفحه 283، 284