مجاز لغوی ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
مجاز لغوی ( علوم قرآنی ) : استعمال لفظ مفرد در غیر معنای اصلی
مجاز لغوی، نوعی از مجاز در قرآن است که به آن مجاز لفظی، مجاز افرادی، مجاز کلمه و مجاز مفرد نیز می‌گویند، و آن استعمال لفظ مفرد در غیر معنای اصلی با وجود قرینه‌ای است که مانع از اراده معنای اصلی باشد.
مجاز لغوی گونه‌هایی دارد؛ به این ترتیب:
1. استعمال اسم ظاهر به جای ضمیر؛ 2. استعمال حروف جاره در معانی مجازی؛ 3. استعمال خبر به جای طلب؛ 4. استعمال صیغه امر در غیر وجوب؛ 5. استعمال صیغه نهی در غیر تحریم؛ 6. استعمال طلب به جای خبر؛ 7. استعمال ندا به جای تعجب؛ 8. اطلاق بُشری بر مبشرٌبه؛ 9. اطلاق تثنیه بر جمع؛ 10. اطلاق تثنیه بر مفرد؛ 11. اطلاق جزء بر کل؛ 12. اطلاق جمع بر تثنیه؛ 13. اطلاق جمع بر مفرد؛ 14. اطلاق حال بر محل؛ 15. اطلاق خاص بر عام؛ 16. اطلاق سبب بر مسبب؛ 17. اطلاق صفت مشبهه بر مفعول؛ 18. اطلاق عام بر خاص؛ 19. اطلاق فاعل بر مصدر؛ 20. اطلاق فاعل بر مفعول؛ 21. اطلاق کل بر جزء؛ 22. اطلاق لازم بر ملزوم؛ 23. اطلاق محل بر حال؛ 24. اطلاق مسبب بر سبب؛ 25. اطلاق مصدر بر فاعل؛ 26. اطلاق مصدر بر مفعول؛ 27. اطلاق مفرد بر تثنیه؛ 28. اطلاق مفرد بر جمع؛ 29. اطلاق مفعول بر فاعل؛ 30. اطلاق مفعول بر مصدر؛ 31. اطلاق ملزوم بر لازم؛ 32. تأنیت مذکر؛ 33. تذکیر مؤنث؛ 34. تسمیة الشیء باسم آلته؛ 35. تسمیة الشیء باسم ضده؛ 36. تسمیة الشیء بماکان علیه؛ 37. تسمیة الشیء بما یؤول الیه؛ 38. تضمین؛ 39. تعبیر از ماضی به لفظ مستقبل؛ 40. تعبیر از مستقبل به لفظ ماضی؛ 41. تغلیب؛ 42. قلب (بلاغت) ؛ 43. مجاز حذف؛ 44. مجاز زیادت؛ 45. وضع جمع قِلّة موضع جمع کثرة؛ 46. وضع جمع کثرة موضع جمع قِلّة.
نکته: مجاز بودن برخی از موارد فوق، اختلافی است. توضیح هر یک از اصطلاحات فوق در جای خود آمده است.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 256
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 328
- اسالیب البیان فی القرآن : صفحه (386-390)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 122
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مجاز لغوی ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- استعمال اسم ظاهر بهجای ضمیر، استعمال حروف جاره در معانی مجازی، استعمال خبر بهجای طلب، استعمال صیغه امر در غیر وجوب، استعمال صیغه نهی در غیر تحریم، استعمال طلب بهجای خبر، استعمال ندا بهجای تعجب، اطلاق الشیئ باسم ضده، اطلاق بُشری بر مبشّرٌبه، اطلاق تثنیه بر جمع، اطلاق تثنیه بر مفرد، اطلاق جزء بر کل، اطلاق جمع بر تثنیه، اطلاق جمع بر مفرد، اطلاق حالّ بر محلّ، اطلاق خاص بر عام، اطلاق سبب بر مسبب، اطلاق صفت مشبهه بر مفعول، اطلاق عام بر خاص، اطلاق فاعل بر مصدر، اطلاق فاعل بر مفعول، اطلاق کل بر جزء، اطلاق لازم بر ملزوم، اطلاق محلّ بر حالّ، اطلاق مسبَّب بر سبب، اطلاق مصدر بر فاعل، اطلاق مصدر بر مفعول، اطلاق مطلق بر مقید، اطلاق مفرد بر تثنیه، اطلاق مفرد بر جمع، اطلاق مفعول بر فاعل، اطلاق مفعول بر مصدر، اطلاق مقید بر مطلق، اطلاق ملزوم بر لازم، تأنیث مذکر، تذکیر مؤنث، تسمیة الداعی الی الشیئ باسم الصارف عنه، تسمیة الشیء باسم آلته، تسمیة الشیء بما کان علیه، تسمیةالشیء بما یؤول الیه، تضمین ( علوم قرآنی )، تعبیر از ماضی به لفظ مستقبل، تعبیر از مستقبل به لفظ ماضی، تغلیب ( علوم قرآنی )، قلب (بلاغت)، مجاز حذف ( علوم قرآنی )، مجاز زیادت، وضع جمع قلّت موضع جمع کثرت، وضع جمع کثرت موضع جمع قلّت
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مجاز لغوی ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه مجاز لغوی ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اسالیب البیان فی القرآن : صفحه (386-390)، (390-386)
- اسباب النزول جلد 2 : صفحه 274
- اصول الفقه الاسلامی جلد 1 : صفحه 293
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 122
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 256، 258
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 273
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 306
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 328
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 34
- معارج الاصول : صفحه 50