تضمین ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تضمین ( علوم قرآنی ) : تحمّل معنای فعل توسط فعل دیگر، و همچنین در اسم یا حرف
گاهی حروف، اسما، یا افعال مجازاً جای هم‌نوع خود را هم می‌گیرند، که آن را «تضمین» می‌گویند؛ به عبارت دیگر، معنای یکی از حروف، اسما یا افعال به دیگری داده می‌شود.
لفظ فعل، اسم یا حرف برای دو معنای حقیقی و مجازی با هم وضع نشده‌اند تا آن دو را بتوان با تضمین جمع کرد؛ پس تضمین، مجاز به‌شمار می‌آید.
تضمین افعال، جایی است که فعلی متضمن معنای فعل دیگری باشد؛ یعنی معنای دو فعل در آن باشد؛ مانند فعلی که با حرفی متعدی شود، در حالی که عادتاً با آن متعدی نمی‌شود؛ بنابراین، لازم است یا خود فعل تأویل شود یا آن حرف به حرفی تأویل شود که عادتاً تعدیه با آن انجام می‌شود؛ مانند: «عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ...» (دهر// 6) که «یشرب» با حرف «باء» متعدی شده است؛ در حالی که معمولاً با «مِن» متعدی می‌شود، و متعدی شدن آن با «با» یا بر تضمین «یشرب» به معنای «یروی و یلتذ» است، یا در تضمین «با» که به معنای «مِن» است.
تضمین در اسما به این صورت است که اسمی، معنای اسم دیگر را دربرگرفته، معنای هر دو را افاده کند؛ مانند: «حَقِیقٌ عَلَیّ أَن لاَّ أَقُولَ عَلَی اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ...» (اعراف// 105) که «حقیق» معنای «حریص» را تضمین کرده تا بگوید او هم شایسته قول حقّ است و هم حریص بر آن.
اما تضمین در حروف، به این است که حرفی، معنای حقیقی و مجازی هر دو را داشته باشد.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 338
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 136
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 315
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تضمین ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه تضمین ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.