وقف ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
وقف ( علوم قرآنی ) : توقف بر یک کلمه و جدا ساختن آن از کلمه بعد
«وقف» به معنای توقف و درنگ است و در اصطلاح تجوید، جدا ساختن یک کلمه از کلمه بعد را وقف می‌گویند. در مقابل وقف «وصل»، و بین وقف و وصل «سکته» است. «وصل» آن است که هنگام قرائت، بدون مکث و درنگ، کلمه به کلمات بعدی متصل شود. گاهی از وصل، به «اِدراج» تعبیر می‌شود.
هنگام وقف، صدا و نَفَس هر دو قطع می‌شوند و نَفَس، تازه می‌شود؛ همین فایده وقف است. چون خواندن یک سوره یا آیه به یک نَفَس دشوار است، برای تازه‌کردن نَفَس، وقف می‌تواند مفید باشد. در وصل، هیچ‌یک از این دو عمل انجام نمی‌گیرد؛ ولی در سکته، صدا قطع می‌شود و بدون این‌که نَفَس، تازه شود، قرائت قرآن پس از مکثی کوتاه ادامه می‌یابد. بنابراین، سکته همان حالتی است که امروز آن را مکث کوتاه نامیده‌اند و علامت آن ویرگول (، ) است.
وقف به اعتبارات گوناگون دارای اقسامی است که عبارتند از: وقف اختیاری؛ وقف اضطراری؛ وقف اختباری؛ وقف انتظاری؛ وقف ابدال؛ وقف تام؛ وقف شبه تام؛ وقف اتم؛ وقف اثبات؛ وقف حسن؛ وقف احسن؛ وقف کافی؛ وقف اکفی؛ وقف غفران؛ وقف معانقه؛ وقف اشمام؛ وقف ادغام؛ وقف اسکان؛ وقف روم؛ …. در مقام حصر انواع وقف، تقسیمات متعددی طرح شده است:
تقسیم دوگانه: ابن جَزَری در یک تقسیم کلی، وقف را بر دو قسم دانسته است: اختیاری و اضطراری. ملاک این تقسیم، اضطرار قاری (مثل قطع نَفَس) و عدم اضطرار وی برای وقف بر یک موضع است. اقسام سه، چهار، پنج و هشتگانه‌ای که در ادامه آمده، همگی از اقسام وقف اختیاری است، و ملاک آنها ارتباط یا عدم ارتباط لفظی و معنایی میان دو بخش کلام است.
تقسیم سه گانه: ابن انباری وقف را بر سه وجه دانسته است: تام، حَسَن و قبیح.
تقسیم چهار گانه: عده‌ای وقف را بر چهار قسم دانسته‌اند: تام، کافی، حَسَن و قبیح.
تقسیم پنج گانه: سجاوندی برای وقف پنج مرتبه قائل شده است: لازم، مطلق، جائز، مجوَّز و مرخَّص.
تقسیم هشتگانه: برخی هشت صورت برای وقف ترسیم کرده‌اند: تام، شبه تام، ناقص، شبه ناقص، حَسَن، شبه حَسَن، قبیح و شبه قبیح.
تقسیم به اعتبار کیفیت وقف: وقف سکون، وقف رَوم، وقف اِشمام، وقف اِبدال، وقف نقل، وقف ادغام، وقف حذف، وقف اثبات، وقف الحاق.
نیز ر.ک:وقف اختیاری، وقف اضطراری.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (342-363)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 305
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (282-299)
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه (234-249)
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 226
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 206
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه (2318-2320)
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- کَسکَسه، کَشکَشه، وقف جبرئیل، وقف سجاوندی، وقف سکون
- به لحاظ طریق:
- وقف اثبات، وقف ادغام، وقف اسکان، وقف اشمام، وقف الحاق، وقف اِبدال، وقف حذف، وقف رَوم، وقف نقل
- به لحاظ محل:
- وقف اختباری، وقف اختیاری، وقف اضطراری، وقف انتظاری
- به لحاظ مناسبت:
- وقف غفران ( علوم قرآنی )، وقف نبی ( ص )
وابسته
- ابتدا (قرائت قرآن)، جمله تالیفی، سکته ( علوم قرآنی )، علائم وقف، فواصل به وقف، قطع ( علوم قرآنی )، کیفیت وقف، محلهای وقف، موصول مفصول، وصل، وصل کلمات
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه وقف ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه وقف ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آموزش تجوید : صفحه 61
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (282-299)، 284، 299، 300، 305، 308، 309
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (342-363)، 343، 344، 345، 349، 350، 354، 355، 356، 357، 368، 373، 375
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (415-433)، (451-433)
- البرهان فی علوم القرآن : صفحه 250
- تاریخ قراءات قرآن کریم : صفحه 166
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم جلد 2 : صفحه (121-131)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه (2318-2320)
- درآمدی برعلوم قرآن : صفحه 195
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 206، 226، (234-249)
- غایة المرید فی علم التجوید : صفحه 179