علائم وقف
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
علائم وقف : نشانه‌های بیانگر جواز، عدم‌جواز، اولویت یا لزوم وقف
رعایت موارد وقف و وصل از مهم‌ترین بخش‌های علم قرائت و تجوید به شمار می‌رود، و چون شناخت محلهای آن منوط به یاد گرفتن دستور زبان عربی است و دانستن آن برای همگان ممکن نیست، در علم قرائت برای وقف‌های مختلف علائمی مشخص شده است تا هنگام قرائت قرآن، به معنا آسیبی نرسد.
برخی از علائم وقف عبارتند از:
«م»: علامت وقف لازم، یعنی وقف بر آن کلمه لازم است و اعاده کلمه موقوفٌ‌علیها جایز نیست؛ مثل: «أَنَّهُمْ أَصْحابُ النَّارِ (م) الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْش…» (مؤمن// 6- 7) .
«ط»: نشانه وقف مطلق است؛ یعنی وقف بر آن کلمه و آغاز کردن از بعد آن در تمام موارد و نزد همه قاریان خوب است. البته اگر به وصل خوانده شود، معنای کلام تغییر نمی‌کند؛ مثل: «ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ (ط) وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ» (حدید// 21) .
«ج»: علامت وقف جایز؛ یعنی وقف بر آن کلمه جایز و بهتر است، وصل هم مانعی ندارد؛ مانند: «هُوَ مَوْلاکُمْ (ج) فَنِعْمَ الْمَوْلی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ» (حج// 78) .
«ز»: نشانه وقف مجوز؛ یعنی وقف بر آن کلمه تجویز شده و شروع کردن از بعد آن هم بدون اعاده موقوفٌ‌علیها روا است؛ ولی وصل بهتر است؛ مثل: «تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ (ز) وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (ملک// 1) .
«ص»: علامت وقف مرخَّص؛ یعنی در صورت طولانی شدن کلام و وفا نکردن نَفَس برای رسیدن به محل وقف یا خواندن تمام آیه، چنانچه معنای آن به خوبی مفهوم شود، رخصتی برای وقف موجود است که در این صورت، اعاده کلمه موقوفٌ‌علیها لازم نیست و در غیر این صورت و در حال اختیار به وصل خوانده می‌شود؛ مثل: «قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ (ص) وَ إِنَّما أَنَا نَذِیرٌ مُبِینٌ» (ملک// 26) .
«لا»: نشانه نفی جواز وقف است و اگر بر اثر تنگی نفس و غیره پیش از تمام شدن مطلب و کلام، ناچار به وقف شود، اعاده موقوفٌ‌علیها از محل مناسب لازم است؛ مانند: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِینٍ (لا) إِلی فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ» (مؤمن// 23- 24) .
علاوه بر رموز مذکور، متأخران علائم دیگری نیز مانند: صل، صلی، صق، صب، جه، ک، قف، قلا و قفه و… برای وقف شمرده‌اند.
نیز ر.ک:رموز متأخرین.
منابع
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه (249-255)
- حق التلاوة : صفحه 111
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 2320
- تجوید استدلالی : صفحه (213-315)
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم : صفحه (131-133)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «علائم وقف» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- ج، جِهْ، رموز متأخرین، ز، س، ص، صَلی، صِبْ، صِقْ، صِلْ، ط، علامت عدم جواز وقف، علامت وقف جایز، علامت وقف لازم، علامت وقف مجوز، علامت وقف مرخص، علامت وقف مطلق، ق، قِفْ، قِفْهُ، قِلا، کِ، لا ( علوم قرآنی )، م
وابسته
منابع
- تجوید استدلالی : صفحه (213-315)
- حق التلاوة : صفحه 111
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم جلد 2 : صفحه 131
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم : صفحه (131-133)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 2320
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه (249-255)
- سلسله مباحث قرآن شناسی : صفحه 122