اصل برائت ( اصول فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ اصل برائت ( اصول فقه )

◄ برائت شرعی

◄ برائت عقلایی

◄ برائت عقلی

توضیح مفهومی

اصل برائت ( اصول فقه ) : برائت ذمّه از تکلیف مشکوک، بعد از جست‌و‌جو

اصل برائت از اقسام اصول عملی است که وظیفه عملی مکلف را در مواردی که بعد از جست‌و‌جو و عدم دست یابی به دلیل، در تکلیف واقعی شک می‌نماید، تعیین نموده و به برائت ذمه او از تکلیف مشکوک حکم می‌کند؛ به بیان دیگر، مراد از اصل برائت، اصلی از اصول عملی است که هنگام شک مکلف در تکلیف و عدم دست‌رسی وی به حجت شرعی، اجرا می‌شود و در مقام عمل، مکلف را موظف به انجام آن تکلیف نمی‌داند؛ برای مثال، هنگامی که مکلف بعد از جست‌و‌جو و عدم دست یابی به دلیل، در حرمت یا حلیت استعمال دخانیات شک می‌کند، اصل برائت جاری نموده و به حلیت استعمال آن حکم می‌کند و از عقوبت مخالفت احتمالی با حکم واقعی، ایمن می‌شود.

بنابراین، هر گاه بعد از جست‌و‌جوی از دلیل و عدم دست‌رسی به آن، در تکلیف شک شود، آن تکلیف بر عهده مکلف ثابت نمی‌شود؛ یعنی در شبهه وجوبی، ترک آن، و در شبهه تحریمی، ارتکاب آن، جایز است؛ فرقی نمی‌کند که منشأ شک، فقدان نص، اجمال نص یا تعارض دو نص باشد.

نکته اول:

مجرای اصل برائت، شک در تکلیف است و این شک، گاهی ناشی از شک در حکم (شبهه حکمی) و گاهی ناشی از شک در موضوع (شبهه موضوعی) است و شبهه حکمی، گاهی وجوبی و گاهی تحریمی است و منشأ شک در شبهه حکمی، گاهی فقدان نص، گاهی اجمال نص و گاهی تعارض دو نص است.

نکته دوم:

کاربرد قاعده برائت در جایی است که شک در تکلیف، از عدم ورود نص از جانب شارع و یا نرسیدن آن به مکلف ناشی شده باشد.

نکته سوم:

در این که بحث از حکم شبهات موضوعی نیز در ضمن بحث از اصل برائت مطرح می‌شود یا نه، اختلاف است؛ عده‌ای اعتقاد دارند که اصل برائت در شبهات موضوعی نیز جریان دارد.

عده‌ای دیگر معتقدند این بحث در شبهات موضوعی جاری نیست، زیرا مورد قاعده جایی است که یا بیانی از جانب شارع صادر نشده و یا بیانِ صادر شده به مکلف نرسیده است و در شبهات موضوعی، بیانی که وظیفه شارع بوده است، وارد شده و به مکلف رسیده است، زیرا وظیفه شارع بیان احکام کلی است، نه احکام جزئی و موضوعات خارجی؛ بنابراین، بحث از شبهات موضوعی، از علم اصول خارج بوده و استطراداً از آن بحث می‌شود.

کسانی که برائت را در شبهات موضوعی جاری می‌دانند، معتقدند تمسک به برائت در شبهات حکمی، بعد از جست‌و‌جو امکان دارد؛ ولی در شبهات موضوعی، به جز موارد خاص، جست‌و‌جو لازم نیست.

نکته چهارم:

محل نزاع اصولیون و اخباری‌ها، خصوص شبهات تحریمی حکمی است و در سایر اقسام نزاعی ندارند؛ بنابراین، در شبهات حکمی تحریمی، اصولی‌ها، معتقد به جریان برائت و اخباری‌ها معتقد به جریان احتیاط بوده و نسبت به موارد دیگر، هر دو برائتی هستند.

نکته پنجم:

فرق بین اصالت طهارت و اصالت برائت عبارت است از:

1. اصالت طهارت فقط در باب طهارت جاری می‌شود، اما اصالت برائت در تمام ابواب فقهی جریان دارد؛

2. اصالت طهارت مورد تأیید و قبول تمامی اصولیون و اخباری‌ها است، اما برخی منکر اصالت برائت هستند و به همین سبب، اصالت طهارت در اصول عملی بحث نشده است.

نیز ر.ک:برائت شرعی، برائت عقلی، برائت عقلایی.

منابع

1. کفایة الاصول : صفحه 385
2. الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 351
3. فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 396
4. فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 389
5. فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 325
6. آشنایی با علوم اسلامی (3جلد) جلد 3 : صفحه 58
7. قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 13
8. تحریرالمعالم : صفحه 182
9. فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 310
10. هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین : صفحه 444
11. منهاج الاصول جلد 4 : صفحه 14
12. آراؤنا فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 146
13. المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 11
14. علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 256
15. تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 144
16. الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3 : صفحه 407
17. الوصول الی کفایة الاصول جلد 4 : صفحه 248
18. اصول الفقه جلد 2 : صفحه 241
19. بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 23
20. سیری کامل در اصول فقه جلد 10 : صفحه (603-620)
21. سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (5-425)
22. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «اصل برائت ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

اصالت برائت، اصاله البرائه، برائت ( اصول فقه )

اعم

اصول عملی ( اصول فقه )

اخص

برائت شرعی، برائت عقلایی، برائت عقلی

وابسته

ادله برائت، ارکان براءت، اصالت حَظر، اصالت وقف، اصل اباحه ( اصول فقه )، تعارض استصحاب و برائت، تعارض برائت و احتیاط، دوران بین اقل و اکثر، شبهه تحریمی، شرایط اصل برائت، شک در تکلیف، قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم »، قاعده حلیت ( اصول فقه )، قاعده طهارت ( اصول فقه )، مجرای برائت

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اصل برائت ( اصول فقه ) به زیرصفحه اصل برائت ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• جلد 3 : صفحه 307
• آراؤنا فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 146
• آراؤنا فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 155
• آشنایی با علوم اسلامی (3جلد) جلد 3 : صفحه 58
• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 117
• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 3، 162، 165، 166، 181، 189، 197، 199، 215، 224، 230، 297، 299، 326
• اصطلاحات الاصول : صفحه 46، 49، 51، 61، 67
• اصول الاستنباط : صفحه 64، 209، 211، 217، 222، 223، 224، 225، 226، 251، 256، 258
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 122
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه 241
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 472، 479
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 146، 252
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3 : صفحه 90، 94، 98، 111، 127، 140، 407، 482، 505
• الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 351
• الفوائد الحائریة : صفحه 58، 62، 64، 239، 250، 415
• المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 13، 15، 334، 335، 340، 341، 369، 372، 377، 379، 382، 391، 576
• المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 466، 467
• المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 11، 43، 57
• المعالم الجدیدة للاصول : صفحه 105، 179
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 178
• الوصول الی کفایة الاصول جلد 4 : صفحه 248
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 118، 120، 172، 294، 304، 436
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 27، 28، 29، 31، 32، 35، 37، 39، 40، 41، 46، 48، 50، 52، 53، 55، 57، 62، 63، 64، 75، 79، 108، 119، 120، 173، 184، 225، 226
• بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 150، 151، 152، 156، 226
• بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 21، 23، 36، 40، 62، 72، 107، 139، 141، 149، 371
• بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 350
• بدایع الافکار : صفحه 235
• تبصرة المتعلمین : صفحه 250
• تحریرالمعالم : صفحه 71، 182
• تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 123، 124، 128، 141، 142، 143، 146، 150، 153، 154، 169
• تقریرات اصول : صفحه 120
• تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 136، 139، 142، 144، 171، 188، 241، 284، 345، 355
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 176
• حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 223، 235
• دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 391، 400
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 343، 365، 407، 415، 425، 428، 429، 430، 431، 432
• سیری کامل در اصول فقه جلد 10 : صفحه (603-620)
• سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (5-425)
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 21، 253، 254، 255، 256، 257، 258، 261، 270، 319، 321، 333
• فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 310، 356، 357، 385
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 433، 469، 471، 512
• فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 216
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 70
• فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 5، 325، 328، 360، 363، 365، 379، 389، 396، 398
• فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 144، 148، 150، 196، 220، 277، 278
• قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 13
• کفایة الاصول : صفحه 385، 386، 388، 389، 390، 391، 392، 394، 396، 397، 425، 489
• مبادی اصول الفقه : صفحه 120
• مبادی فقه و اصول : صفحه 164، 188
• مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 283
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 193
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 169
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 416
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 111، 180
• مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 254، 279، 282، 283، 291، 309، 323، 327، 430، 512، 516
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 469
• منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 324، 371، 372، 420، 421، 424، 427، 428، 453، 454، 494، 513، 542، 546، 547
• منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 7، 17، 138، 236، 253، 335، 336
• منهاج الاصول جلد 4 : صفحه 14
• نهایة الاصول : صفحه 48، 563، 564، 566
• نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 199، 201، 235، 238، 239
• هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین : صفحه 444