نسخ قرآن ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
نسخ قرآن ( علوم قرآنی ) : پایان زمان اعتبار حکم شرعی بعضی از آیات قرآنی
مسئله نسخ در آیات قرآن، یکی از مباحث علوم قرآنی است. «نسخ» عبارت است از به سر آمدن زمان اعتبار حکمی که بنا به مصلحت، به صورت دائم تشریع شده، اما در اصل، موقت است.
مسئله شناخت ناسخ و منسوخ قرآن و متوقف بودن تفسیر قرآن بر آن، از محورهایی است که به صورت جدی مورد توجه اهل بیت (ع) بوده است. عبدالرحمان سلمی روایت کرده است که علی (ع) به یکی از قضات برخورد و از او پرسید: آیا ناسخ را از منسوخ می‌شناسی؟ وی گفت: خیر. علی (ع) به او فرمود: خود و دیگران را به هلاکت انداخته ای!
از این رو علاوه بر بحث از این موضوع در کتاب‌های تفسیر، تألیفات مستقلی نیز در این زمینه ارائه شده است. نخستین کسی که در باره نسخ، کتاب نوشت، ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمان اَصمّ مسمعی، از اصحاب امام صادق (ع) و سپس عده‌ای از اصحاب امام رضا (ع) بودند. در میان اهل‌سنّت افراد بسیاری چون قتادة بن دعامه، ابوداوود سجستانی، ابوجعفر نحاس و ابن‌جوزی در این زمینه تألیف دارند.
مباحث مهمی چون: تعریف نسخ، انواع نسخ، ادله جواز و وقوع نسخ، شبهات نسخ، تفاوت نسخ و بداء و تخصیص، و حکمت نسخ، در ذیل مبحث نسخ بررسی می‌شود.
(ر. ک: پاروقی کتاب ~البرهان~، تحقیق دکتر یوسف عبدالرحمان مرعشی و دیگران، ج 2، ص 151 - 158؛ ~النسخ فی القرآن الکریم~، مصطفی زید، ج 1، ص 289 الی 395)
نیز ر.ک:حکمت نسخ قرآن و دیگر اصطلاحات مرتبط.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (28-44)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 66
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 263
- المعجزات القرآنیة : صفحه 69
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 259
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «نسخ قرآن ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- نسخ آیه 15 نساء، نسخ آیه توارث از طریق ایمان، نسخ آیه رجم، نسخ بعد از امتثال، نسخ به ازاله سبب، نسخ تلاوت، نسخ حکم، نسخ حکم و تلاوت، نسخ قبل از امتثال، نسخ قرآن به اجماع، نسخ قرآن به سنت ( علوم قرآنی )، نسخ قرآن به قرآن ( علوم قرآنی )، نسخ قرآن به قیاس، نسخ متدّرج، نسخ مشروط، نسخ ناسخ
وابسته
- آخر ما نُسِخ، آیه نسخ، احادیث نسخ، ارکان نسخ ( علوم قرآنی )، امکان نسخ ( علوم قرآنی )، اول ما نسخ، اِنساء قرآن، حکمت نسخ قرآن، زمان نسخ ( علوم قرآنی )، شبهات نسخ، شرایط نسخ ( علوم قرآنی )، طرق شناخت نسخ، منسوخ ( علوم قرآنی )، ناسخ ( علوم قرآنی )، ناسخ و منسوخ، وقوع نسخ
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسخ قرآن ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه نسخ قرآن ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 66
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (28-44)، 30، 35، 41
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (33-38)
- البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 276، 286، 402
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 263، 273
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 275، 292
- القرآن فی الاسلام : صفحه 65
- المعجزات القرآنیة : صفحه 69
- شناختی از قرآن : صفحه 62
- علوم القرآن : صفحه 203، 204، 209، 211
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 259
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 52
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 326
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 276
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4 : صفحه 191
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 203، 231