آیه نسخ
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه نسخ : آیه 106 بقره، در باره تغییر یک حکم و جایگزینی حکمی دیگر
به آیه 106 سوره بقره «آیه نسخ» می‌گویند: «مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَیَ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»؛ «هر حکمی را نسخ کنیم یا آن را به (دست) فراموشی بسپاریم بهتر از آن یا مانندش را میآوریم مگر ندانستی که خدا بر هر کاری تواناست».
«نسخ» در لغت به معنای از بین بردن و زدودن، و در اصطلاح، تغییر حکمی و بیان حکمی دیگر به جای آن است.
این آیه شریفه در پاسخ به گفتار یهودیان است که می‌گفتند اگر نماز خواندن به سوی قبله اول (بیت المقدس) صحیح بود، پس دستور نمازگزاردن به سوی کعبه برای چیست؟ و اگر دستور دوم و نماز خواندن به سوی کعبه صحیح است، پس اعمال گذشته شما باطل است.
قرآن کریم در این آیه شریفه به ایرادهای آن‌ها پاسخ داده، فلسفه نسخ را به طور مختصر بیان می‌کند: چون خداوند بر احکام دین، حاکم و به مصالح همه بندگان آگاه است، گاهی از روی مصلحتِ امت حکمی را نسخ و حکمی بهتر یا مانندش را جایگزین می‌کند؛ زیرا نیازهای بشر گاهی با گذشت و تغییر زمان و شرایط و محیط دگرگون می‌شود و حکم جدیدی را اقتضا می‌کند.
ذکر این نکته لازم است که اصول احکام الهی و پایه‌های اساسی دین، اصولی ثابت و برای همه جوامع و محیط‌ها در همه زمان‌ها یکسان است، و هرگز اصولی چون توحید، عدالت اجتماعی و صدها حکم دیگر دگرگون نمی‌شوند.
نیز ر.ک:نسخ قرآن.
منابع
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه نسخ» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه نسخ به زیرصفحه آیه نسخ/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اسباب النزول : صفحه 21
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 87
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 43
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه 249
- تفسیر نمونه جلد 1 : صفحه 388
- لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 14
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 243
- نیل الخیرات فی القراءات العشرة جلد 1 : صفحه 249