آیات صفات تشبیهی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
آیات صفات تشبیهی : آیات نسبت دهنده صفاتی شبیه صفات مخلوقات به خداوند
یکی از مسائل پیچیده کلامی و عرفانی که منشأ قرآنی دارد، 'تشبیه و تنزیه' است. برخی از علمای مشبهه و حشویه، صفاتی نظیر: دست، زبان، شنوایی، بینایی و…. را که در قرآن آمده است بر معنای ظاهر آن حمل کرده و همین معنای ظاهری را که معمولاً به خلق نسبت داده می‌شود به خداوند نسبت داده و معتقدند خداوند نیز مانند انسان دست، پا، چشم و… دارد.
بعضی از آیات که منشأ تشبیه شده‌اند عبارتند از:
1. آیه 10 سوره فتح: «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ».
2. آیات 22 و 23 سوره قیامت: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ ** إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ».
3. آیه 143 سوره اعراف: «رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی وَلَکِنِ انظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَخَرَّ موسَی صَعِقًا».
4. آیه 5 سوره طه: «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی».
5. آیه 22 سوره فجر: «وَجَاء رَبُّکَ وَالْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا».
6. آیه 64 سوره مائده: «... بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ...».
7. آیه 48 سوره طور: «وَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنَا...».
در مقابل این نظریه، دیدگاه تنزیه است که همه این آیات را قابل تفسیر و تأویل می‌داند و می‌گوید این آیات با توجه به آیات دیگر که از محکماتند، تفسیر می‌شوند؛ مانند:
1. آیه 11 سوره شوری: «... لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ...».
2. آیه 3 سوره اخلاص: «لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ».
3. آیه 103 سوره انعام: «لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ».
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (78-89)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (14-24)
- پیام قرآن , روش تازه ای درتفسیر موضوعی قرآن جلد 4 : صفحه 251
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (77-134)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 2 : صفحه (103-105)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات صفات تشبیهی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیات صفت استهزا، آیات صفت استواء، آیات صفت تعجب، آیات صفت جنب، آیات صفت حضور، آیات صفت حیاء، آیات صفت حُبّ، آیات صفت عندیت، آیات صفت عین، آیات صفت غضب، آیات صفت فوقیّت، آیات صفت قرب، آیات صفت مجیء، آیات صفت معیّت، آیات صفت مکر، آیات صفت نَفْس، آیات صفت وجه، آیات صفت ید