آیات صفت قرب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیات صفت قرب : آیات بیانگر نزدیکی خداوند به انسان
قرب بر چند قسم است:
1. قرب مکانی؛ مانند: «وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» (بقره// 35) .
2. قرب زمانی؛ مانند: «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ» (انبیاء// 1) .
3. قرب نسبی؛ مانند: «وَذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی» (بقره// 83) .
4. قرب مقام و منزلت؛ مانند: «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ** أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» (واقعه// 10 - 11) .
5. قرب رعایتی؛ مانند: «إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» (اعراف// 56) .
آیاتی از قرآن مجید نیز مسئله 'قرب وجود الهی' به انسان را مطرح کرده است؛ این آیات را 'آیات صفت قرب' نامیده‌اند که عبارتند از:
1. آیه 85 سوره واقعه: «وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنکُمْ وَلَکِن لَّا تُبْصِرُونَ»؛ «و ما به آن (محتضر) از شما نزدیکتریم ولی نمیبینید».
2. آیه 16 سوره ق: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ»؛ «و ما انسان را آفریدهایم و میدانیم که نفس او چه وسوسهای به او میکند و ما از شاهرگ (او) به او نزدیکتریم».
3. آیه 186 سوره بقره: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»؛ «و هر گاه بندگان من از تو در باره من بپرسند (بگو) من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت میکنم».
4. آیه 61 سوره هود: «فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ»؛ «پس از او آمرزش بخواهید آنگاه به درگاه او توبه کنید که پروردگارم نزدیک (و) اجابتکننده است».
5. آیه 50 سوره سبأ: «إِنَّهُ سَمِیعٌ قَرِیبٌ»؛ «همانا اوستشنوای نزدیک».
'قریب' یکی از اسمای حسنای الهی است که از این آیات نیز به دست می‌آید.
فرقه‌های مشبّهه و مجسّمه با استناد به ظواهر این آیات قائل به تجسیم شده می‌گویند: خداوند دارای قرب مکانی است. ولی تفسیر صحیح این است که این آیات کنایه از نهایت نزدیکی خداوند به بشر هستند، و منظور از نزدیکی، احاطه وجودی خداوند به بشر و دیگر موجودات است و این آیات به ویژه آیه 16 سوره ق، مسئله لامکان بودن خداوند را به عالی‌ترین وجه ترسیم کرده است؛ زیرا می‌گوید: «خداوند به هر انسانی از رگ گردنش نزدیک‌تر است»؛ پس او همه جا حتی درون جان و قلب حضور دارد. مسلماً چنین کسی ما فوق مکان است؛ زیرا شیء واحد نمی‌تواند با تمام وجودش در مکان‌های متعدد باشد.
این لامکان‌بودن، با آیاتی دیگر همانند: «لیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» (شوری//11) ، «لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ» (انعام//103) ، «فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ» (بقره// 115) و… نیز تأیید شده است.
پس خداوند همه جا حاضر و ناظر است، و در عین حال مکانی ندارد و وجودش برتر از زمان و مکان است، و از آن‌جا که همه چیز وابسته به وجود او است و هرگز از او جدا نیست، احاطه او بر موجودات، احاطه وجودی (احاطه قیومی و ربوبی) است.
منابع
- قاموس قرآن جلد 5 : صفحه (293-294)
- آشنایی با قرآن جلد 4 : صفحه (263-265)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 18 : صفحه 347
- التحقیق فی کلمات القرآن جلد 9 : صفحه (226-229)
- تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه (243-252)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 22
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات صفت قرب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات صفت قرب به زیرصفحه آیات صفت قرب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.