آیات صفت استواء

توضیح مفهومی

آیات صفت استواء : آیات بیانگر استیلای خدا بر تدبیر جهان

استوا به معنای برابری است و اگر با 'عَلَی' متعدی شود، به معنای استقرار و برقرار شدن است، مثال:

1. «وَقُضِیَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ»؛ «و فرمان گزارده شده و (کشتی) بر جودی قرار گرفت» (هود//44) .

2. «فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَکَ عَلَی الْفُلْکِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»؛ «و چون تو با آنان که همراه تواند بر کشتی نشستی بگو ستایش خدایی را که ما را از (چنگ) گروه ظالمان رهانید» (مؤمنون//28) .

و اگر با 'الی' متعدی شود، معنای توجه و قصد و روکردن می‌دهد. مثال:

3. «ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ…»؛ «سپس به (آفرینش) آسمان پرداخت و هفت آسمان را استوار کرد... » (بقره//29) .

4. «ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ...»؛ «سپس آهنگ (آفرینش) آسمان کرد و آن بخاری بود... » (فصلت//11) .

واژه 'سوی' با مشتقات آن در قرآن فراوان به کار رفته است؛ ولی در مواردی 'استوا' به خداوند سبحان نسبت داده شده است که به آنها 'آیات صفت استوا' می‌گویند که عبارتند از: آیه 54 سوره اعراف: «… ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ…»؛ «سپس بر عرش (جهانداری) استیلا یافت». و نیز همین تعبیر در آیات 3 سوره یونس، 59 سوره فرقان، 4 سوره سجده، 2 سوره رعد و 4 سوره حدید آمده است. در آیه 5 سوره طه آمده است: «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی»؛ «خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است».

این صفت مانند تعدادی دیگر از صفاتی که در قرآن و روایات برای خداوند بکار رفته است (مثل صفت فوقیت، وجه، یَد، غضب، حُبّ، بغض، مکر و…) مورد بحث میان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی واقع شده است. غالباً آیاتی را که این قبیل اوصاف را برای خداوند اثبات کرده است آیات متشابه دانسته‌اند و بر اساس مبنایی که در باب آیات متشابه اتخاذ کرده‌اند در باره تفسیر این آیات نظر داده‌اند. گروهی از ظاهرگرایان همانند 'کرامیه' و 'مجسمه' با توجه به ظواهر این آیات و با استناد به کاربرد لفظ 'استوا' در محاورات عربی، بر این پندارند که خداوند سبحان جسم است و بر تخت خود- عرش- قرار می‌گیرد! دیگران ضمن ردّ قول مجسّمه که مستلزم تشبیه و جسمیت خداوند می‌باشد، می‌گویند در همه این موارد؛ 'استوا' با 'علی' متعدی شده، و به معنای استقرار است؛ ولی منظور استقرار ظاهری و جسمانی نیست؛ بلکه کنایه از 'تدبیر و اداره امور عالم' است.

نیز ر.ک:آیات عرش و کرسی.

منابع

1. المفردات فی غریب القرآن : صفحه 257
2. قاموس قرآن جلد 3 : صفحه (358-359)
3. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (80-82)
4. منشور جاوید قرآن : صفحه (356-357)
5. التحقیق فی کلمات القرآن جلد 5 : صفحه (324-326)
6. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (16-18)
7. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 14
8. التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 108

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیات صفت استواء» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیات استواء

اعم

آیات صفات تشبیهی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات صفت استواء به زیرصفحه آیات صفت استواء/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 14، (16-18)
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (80-82)
• التحقیق فی کلمات القرآن جلد 5 : صفحه (324-326)
• التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 108، 121، 125
• المفردات فی غریب القرآن : صفحه 257
• قاموس قرآن جلد 3 : صفحه (358-359)
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه (128-129)
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 310
• منشور جاوید قرآن : صفحه (356-357)