عملکردها

دعا ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۴:۳۰ توسط Hashemi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

دعا

دعا: درخواست توأم با تضرع و خضوع.

دعا در لغت به معنای خواندن و درخواست کردن است و در اصطلاح عبارت است از درخواست توأم با خضوع و تضرع بنده از خداوند. 1 از آن در بابهای صلات، حج و اطعمه و اشربه سخن گفته‏اند.

فضیلت و حکم دعا: دعا کردن، مستحب و دارای فضیلت بسیار و برترین عبادت است. در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السّلام نسبت به دعا تأکید فراوان شده است. 2 در روایتی از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله از دعا به عنوان سلاح مؤمن در برابر دشمنان) ظاهری و باطنی (و نیز وسیله‏ای که موجب فراوانی روزی وی می‏گردد تعبیر شده است. 3 در روایتی دیگر از امیر مؤمنان علیه السّلام آمده است: 'دعا سپر مؤمن است'4 و بنابر روایتی امام کاظم علیه السّلام فرمود: بر شماباد به دعا کردن، زیرا دعا) حتی (بلایی را که تقدیر و حکم نیز بر آن شده و تنها امضای آن باقی مانده دفع می‏کند. 5

ترک دعا از روی تکبر حرام و از گناهان کبیره) ر گناه کبیره (است که ترک کننده به حکم قرآن کریم مستحق کیفر جهنم خواهد بود. 6

بنابر قول مشهور، دعا کردن در نماز میّت برای مؤمنان پس از تکبیر سوم و برای میّت پس از تکبیر چهارم واجب است. 7

آداب: خداوند متعال در قرآن کریم دعا را همراه استجابت مطرح کرده است؛ بنابر این، دعا بدون استجابت نخواهد بود؛ به شرط آنکه آداب و شرایط آن رعایت شود. مهم‏ترین شرایط و آداب دعا عبارت است از:

- دعا کردن با حالت خضوع و تذلّل، توأم با رقّت قلب و اشک چشم. 8

- به زبان آوردن حاجت. 9

- تکرار کردن دعا10و پا فشاری نمودن بر خواسته. 11

- اخلاص در دعا و توجه به ذات حق تعالی با همه وجود و روی گردانی از غیر او. 12

- توسل جستن به محمّد و آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله13و درود فرستادن بر ایشان در آغاز، میان و پایان دعا. 14

- ستایش و ثنا گفتن خداوند متعال و اعتراف به تقصیرات خود در مقام بندگی و استغفار از آنها قبل از دعا. 15

- تحصیل معرفت صحیح به خداوند متعال. 16

- قصد تقرب داشتن از دعا؛ زیرا دعا عبادت، بلکه برترین عبادات است. 17

- حسن ظن داشتن به اجابت از جانب خداوند. 18

- دعا کردن با آرامش قلب و سکون اعضا و جوارح و پرهیز از شتابزدگی و نداشتن دغدغه‏ای جز دعا در محضر پروردگار. 19

- بلند نکردن صدا هنگام دعا و در خلوت دعا کردن. 20

- انصاف داشتن در دعا؛ به معنای خواستن آنچه که بر حسب شأن او برایش روا است. 21

- صحیح و بدون غلط خواندن دعا و دعا کردن با نیکوترین کلمات؛ از این رو، دعاهایی که در قرآن کریم و احادیث معصومان علیهم السّلام وارد شده) دعاهای مأثور (رجحان دارد. 22

زمان دعا: بهترین زمان برای دعا کردن، با فضیلت‏ترین اوقات شبانه روز است، مانند سحر، وقت اذان ظهر، نیمه شب، اوقات نمازهای پنج گانه، جمعه، ماه رمضان، روز عرفه و شب عید فطر و قربان. 23

مکان دعا: بهترین مکان برای دعا مکانی است که به جهتی دارای فضیلت و شرافت باشد، مانند حطیم) ر حطیم (و مستجار) ر مستجار (در کنار کعبه؛ مسجد؛ مشاهد مشرّفه) ر مشاهد مشرّفه (و روضه) ر روضه (.

بهترین حالت و موقعیت برای دعا: دعا کردن در حال روزه؛ نماز؛ تعقیب نماز) ر تعقیب (؛ قرائت و سجود؛ بین اذان

و اقامه؛ در فاصله فرود آمدن خطیب جمعه از منبر تا اقامه نماز جمعه؛ هنگام وزیدن باد؛ بارش باران و رویارویی دو صف جبهه حق و باطل برای نبرد و هنگام ریختن نخستین قطره خون شهید بر زمین، بهترین حالات و موقعیت برای دعا است. 24

دیگر مستحبات: امور زیر نیز در دعا مستحب است: حاجتهای ریز و کوچک را نیز از خدا خواستن؛ 25 بالابردن دستها هنگام دعا؛ 26 حرکت دادن انگشت سبابه دست چپ به سمت بالا و پایین در حالت تبتّل) ر تبتل (و انگشت سبابه دست راست به سمت چپ و راست، در حالت تضرع27) ر تضرع (؛ مسح سر و صورت و سینه با دستها در پایان دعا در غیر نماز واجب؛ 28 تعمیم دعا به دیگر مؤمنان؛ 29 دعا کردن برای چهل مؤمن قبل از دعا برای خود؛ 30 دعا کردن به آنچه بر زبان جاری می‏شود؛ 31 انگشتر فیروزه و عقیق به دست راست داشتن هنگام دعا؛ 32 گرد آمدن چهار تا چهل نفر در دعا کردن؛ 33 آمین گفتن بر دعای مؤمن؛ 34 درخواست دعا از مؤمن35 و دعا کردن درحال سلامت و امنیت36) قبل از نزول بلا (.

دعا برای اشخاص: دعا کردن برای برادر دینی بدون آنکه وی اطلاعی داشته باشد و نیز برای مؤمنان و مسلمانان، اعم از زنده و مرده؛ همچنین برای پدر و مادر مستحب می‏باشد و در روایات بر آن تأکید شده است. 37 نیز مستحب است مهمان برای میزبان دعا کند؛ 38 چنان که دعا برای عروس و داماد در خطبه عقد مستحب است. 39

دعا برای تعجیل فرج: دعا کردن برای تعجیل فرج و ظهور امام زمان عجلّ اللَّه فرجه الشریف مستحب، و در روایات بر زیاد دعا کردن در امر فرج تأکید شده است. 40

دعا هنگام نزول بلا: در روایات بر دعا کردن هنگام بیم از دشمن و نزول بلا تأکید شده است. 41

دعا در نماز: دعا کردن در نماز در تمامی حالات، اعم از ایستاده، نشسته، رکوع و سجود، بویژه قنوت، مستحب است. 42 البته خواسته حرام

در دعا بنابر تصریح برخی، نماز را باطل می‏کند؛ بلکه بر بطلان ادعای اجماع شده است. 43

خواندن دعاهایی که در حالات مختلف نماز و نیز در تعقیب آن وارد شده مستحب است. 44

دعا در حج: دعا خواندن هنگام گزاردن مناسک حج، همچون زمان وقوف به عرفات45 و مشعر46 و نیز در مسجد الحرام؛ 47 هنگام ورود به کعبه و پس از نماز گزاردن در آن؛ 48 هنگام سعی49 و رمی جمره؛ 50 شب مزدلفه51) شب عید قربان در مزدلفه (؛ زمان حرکت به سوی منی؛ 52 هنگام قربانی53 و طواف وداع، 54 مستحب مؤکد است.

دعاهای مأثور: دعاهای بسیاری در مناسبتها، همچون عید قربان و عید فطر، و در مکانهای خاص، مانند مسجد کوفه، و زمانهای خاص، از قبیل شبهای قدر و نیز در اوقات مختلف شب و روز، و حالات گوناگون انسان، همچون حالت شوق و خوف، از معصومان علیهم السّلام رسیده و در کتابهای ادعیه، از قبیل مفاتیح الجنان، فلاح السائل و اقبال، ثبت شده است.

1. عدة الداعی/ 9؛ جواهر الکلام 2 200 /7. کشف الغطاء 495 /3؛ جواهر الکلام 3 202 - 201 /7. وسائل الشیعة 6 36. 5 26. 4 39 /7. غافر/ 60؛ وسائل الشیعة 23 /7؛ کشف الغطاء 7 495 /3. جواهر الکلام 8 40 /12. وسائل الشیعة 72 /7 و 72 53. 12 58. 11 25. 10 33. 9 74 و 142؛ کشف الغطاء 13 501 /3. وسائل الشیعة 16 79. 15 92. 14 97 /7. ملاذ الاخیار 17 85 /5. وسائل الشیعة 63. 20 55. 19 52. 18 30 /7؛ لوامع صاحبقرانی 21 357 - 356 /6. میزان الحکمة 22 885 /2. وسائل الشیعة 56 /7 و 140؛ کشف الغطاء 502 496 /3 و 522؛ جواهر الکلام 23 203 /7. جواهر الکلام 25 203 - 202. 24 202 /7. وسائل الشیعة 114 106. 37 40. 36 106. 35 105. 34 103. 33 143. 32 139. 31 117. 30 106. 29 51. 28 48. 27 46. 26 32 /7 و 38 116. جواهر الکلام 40 40 /29. 39 456 /36. الوافی 41 425 /2. وسائل الشیعة 40 - 38 /7 و 42 45 - 44. جواهر الکلام 267. 47 79. 46 56 - 50 /19. 45 177 - 176 /10. 44 121. 43 119 - 118 /11؛ وسائل الشیعة 204 /13؛ الوافی 48 47 /12. جواهر الکلام 65 /20. 54 156. 53 12. 52 81. 51 110 - 108. 50 428 /19. 49 60 /2.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 620

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «دعا ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

ادعیه

اعم

طلب ( درخواست )، عبادات بالمعنی الاعم

اخص

ترحّم بر میت، دعا برای طلب رزق، دعا به نحو صحیح، دعا در فراوانی، دعا هنگام سختی، دعای افزایش رزق، دعای با لحن، دعای پدر، دعای طلب رزق، دعای مخفی، قرائت دعا با صوت حسن، قرائت دعای روزهای رمضان، لعن ( فقه )
به لحاظ اجابت:
دعای غیر مستجاب، دعای مستجاب
به لحاظ حالات:
دعا با حالت گریه، دعا با رقّت قلب، دعا بر پله چهارم صفا، دعا در آسایش، دعا در بلا
به لحاظ حدث:
دعای جنب، دعای حایض
به لحاظ درخواست:
دعا برای حاجات کوچک، دعا قبل از سفر حج، دعابرای تعجیل فرج، دعابرای سلامتی امام زمان، دعای باران اهل خصب، طلب بهشت، طلب حورالعین، طلب خیر در خواستگاری، طلب ذکاوت ذهن، طلب فرزند صالح
به لحاظ دعا شونده:
دعا برای ابوین، دعا برای برادران، دعا برای خود، دعا برای مؤمن، دعا به زکات دهنده، دعا به کافر، دعا به مسلمان
به لحاظ عبادت:
دعا بعد از زیارت حضرت زهرا ( س )، دعا بعد صدقه، دعا بعد نماز، دعا بین اذان و اقامه، دعا بین دو نماز، دعا در جهاد، دعا در حج، دعا در طواف، دعا در غسل، دعا در نماز، دعا قبل تکبیرة الاحرام، دعا قبل نماز شب، دعا هنگام اذان، دعا هنگام رفتن به نماز جمعه، دعا هنگام غسل عیدین، دعا هنگام قرائت قرآن، دعا هنگام وضو، دعای بعد از نماز خواستگاری
به لحاظ عربیت:
دعای عربی، دعای غیر عربی
به لحاظ مأثور:
دعای غیر مأثور، دعای مأثور
به لحاظ متعلق:
دعا برای استخاره، دعا در آشامیدن، دعا در تقاص، دعا در خوردن، دعا در عزای میت
به لحاظ مصادیق:
آمین، دعای استفتاح، دعای افتتاح ( ماه رمضان )، دعای جوشن صغیر، دعای جوشن کبیر، دعای خروج از مسجد، دعای ساختن خانه، دعای سحر، دعای سمات، دعای عدیله، دعای کمیل، دعای متخلی، دعای مستحاضه، دعای ندبه، دعای ورود به مسجد
به لحاظ مکان:
دعا داخل کعبه، دعا در حمام، دعا در مسجد النبی ( ص )، دعا کنار حجر الآسود
به لحاظ نوع دعا:
تبتل ( تضرع )، تبریک، تسمیت، تعویذ ( اذکار دفع چشم زخم )، دعای قرآنی، سلام ( فقه )
به لحاظ وقت:
دعا بعد از دفن، دعا بین طلوعین، دعا در روز جمعه، دعا در ماه رمضان، دعا قبل از آمیزش، دعا قبل از عقد نکاح، دعا قبل از غروب، دعا هنگام اخراج میت از تابوت، دعا هنگام استنجا، دعا هنگام افطار، دعا هنگام باد، دعا هنگام باران، دعا هنگام بذر پاشی ( فقه )، دعا هنگام بوییدن بوی خوش، دعا هنگام پوشش لباس نو، دعا هنگام تشییع، دعا هنگام خروج از خانه، دعا هنگام خروج از مسجد، دعا هنگام خواب، دعا هنگام خوف از خدا، دعا هنگام دعوت مظلوم، دعا هنگام دفن میت، دعا هنگام دیدن قبر میت، دعا هنگام دیدن کافر، دعا هنگام رفتن به مسجد، دعا هنگام زوال خورشید، دعا هنگام زیارت قبور، دعا هنگام سحر، دعا هنگام شنیدن اذان صبح، دعا هنگام شنیدن اذان مغرب، دعا هنگام شهادت، دعا هنگام طلوع فجر، دعا هنگام ظهور آیات، دعا هنگام کسوفین، دعا هنگام مشاهده جنازه، دعا هنگام نیاز، دعا هنگام ورود به بازار، دعا هنگام ورود به خانه، دعا هنگام ورود به مسجد، دعا هنگام ورود به مشاهد ائمه ( ع )، دعا وقت چیدن ناخن، دعای وقت خاص

وابسته

آداب دعا ( فقه )، ابتهال ( فقه )، اثر دعا، اجابت دعا ( فقه )، استحباب دعا، استخاره به دعا، استشفا به دعا، استغفار قبل از دعا، استقبال در دعا، استکانت در دعا، بصبصه در دعا، پافشاری در دعا، تباکی در دعا، ترک دعا، تعمیم در دعا ( فقه )، تغییر قضاء و قدر، تفریق بین نماز مشترک، تقدیم در دعا، تکرار دعا، دعا کننده ( فقه )، دعا نویسی، شرایط دعا، شنیدن آواز خروس، عجله در دعا، غَنا در دعا، فضیلت دعا، مدعو، مستحبات دعا، مصلّی(مکان )، مکروهات دعا، وضو برای دعا

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه دعا ( فقه ) به زیرصفحه دعا ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 20 : صفحه 256
  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 7 : صفحه 200
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 620
  • مهذب الاحکام جلد 7 : صفحه 140