سلام ( فقه )

تحیّت در لغت به معنای دعا برای حیات و بقای کسی است. سپس استعمال آن در آنچه تحیّت بدان تحقّق می‏یابد مانند سلام کردن و غیر آن، رایج شده، و در شرع در معنای خاص یعنی گفتن 'سَلامٌ عَلَیکُم' به کار رفته است. 1

از آن به مناسبت در باب طهارت و صلات سخن گفته شده است.

حکم: گفتن تحیّت شرعی) سلام علیکم (به مسلمانان، مستحب و جواب آن واجب است) ر سلام (؛ لیکن در انواع دیگر تحیّت مانند 'صَبَّحَکُمُ اللَّهُ بِالخَیْرِ' که سلام شرعی محسوب نمی‏شوند، پاسخ آنها به قول مشهور واجب نیست. 2

در قرآن کریم چنین آمده است: 'هرگاه نسبت به شما تحیّتی انجام شود، با تحیّتی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید'3. بسیاری 'تحیّت' به کار رفته در آیه شریفه را به خصوص سلام تفسیر

________________________________________

387

کرده‏اند، در نتیجه امر به پاسخ، وجوبی است. برخی آن را اعم گرفته و شامل تحیّتهای دیگر مانند 'صَبَّحَکُمُ اللَّهُ بِالخَیْرِ' و حتّی تحیّتهای عملی مانند هدیه دادن نیز دانسته‏اند. در نتیجه، امر، مطلق رجحان را می‏رساند که اعم از واجب و مستحب است؛ یعنی جواب تحیّت شرعی واجب و سایر تحیّتها مستحب است. 4

تحیّت در نماز: تحیّت ابتدایی) سلام کردن به دیگری (در حال نماز، جایز نیست و گفتن عمدی آن، موجب بطلان نماز می‏شود؛ 5 لیکن جواب دادن به تحیّت شرعی در اثنای نماز، جایز بلکه واجب است. 6 ولی پاسخ به سایر تحیّتها جایز نیست بلکه موجب بطلان نماز می‏گردد مگر آنکه به قصد دعا - نه به نیّت پاسخ تحیّت - گفته شود که در این صورت، گروهی از فقها قائل به جواز شده‏اند؛ 7 لیکن گروهی در جواز آن حتّی به قصد دعا در صورتی که مخاطب غیر خداوند باشد، اشکال کرده و برخی صریحاً قائل به بطلان نماز شده‏اند. 8

از تحیّتهای مستحب، تسمیت عطسه کننده) ر تسمیت (با گفتن 'یَرْحَمُکَ اللَّهُ' است. 9 همچنین گفتن 'أَنْقَی اللَّهُ غَسْلَکُم' به کسی که استحمام کرده و گفتن 'طَهَّرَکُمُ اللَّهُ' در پاسخ آن مستحب است. 10

نماز تحیّت: از جمله نمازهای مستحب، دو رکعت نماز تحیّت مسجد است) ر نماز تحیّت (.

برخی گفته‏اند: تحیّت مسجد الحرام، طواف، تحیّت حرم) ر حرم (احرام) ر احرام (و تحیّت منی) ر منی (رمی جمره) ر رمی جمره (است. 11

1. الحدائق‏الناضرة 68 /9؛ مستمسک العروة 2 565 /6. جواهر الکلام 105 /11؛ مستمسک العروة 3 564 /6. نساء/ 4 86. الحدائق الناضرة 69 - 68 /9؛ مستمسک العروة 5 565 /6. العروة الوثقی 6 710 /1. جواهرالکلام 7 101 - 100 /11. مدارک الاحکام 475 /3؛ جواهر الکلام 8 105 /11. العروةالوثقی) و حواشی () ج (9 23 - 22 /3. جواهر الکلام 10 95 /11. وسائل الشیعة 11 59 /2. الروضة البهیة 543 /1.