اذان

جملات: اذان هیجده جمله است: « اللهُ اَکبَر » چهار بار، « أَشهَدُ أَن لا اِلهَ اِلا الله »، « أَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله »، « حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ »، « حَیَّ عَلَی الفَلاحِ »، « حَیَّ عَلَی خَیرِ العَمَل »، « اللهُ اَکبَر » و « لا اِلهَ اِلا الله » هر کدام دو بار. 2 به قول مشهور، جمله « أَشهَدُ أَنَّ عَلیّاً وَلیُّ الله » جزء اذان نیست، لیکن از آن جا که شهادت به توحید و نبوّت بدون شهادت به ولایت کامل نیست، پسندیده و مطلوب است که بعد از جمله « أَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله » شهادت به ولایت امیر المؤمنین و سایر معصومان علیهم السّلام نیز آورده شود. 3

اقسام: اذان به اذان اعلام و اذان نماز تقسیم می‌شود. اذان نماز نیز یا اذان نماز جماعت است یا اذان نماز فرادا.

حکم تکلیفی: بحثی در مشروعیّت اذان برای نمازهای یومیّه اعم از ادا و قضا نیست، لیکن در وجوب و استحباب آن اختلاف است. بیشتر فقها قائل به استحباب آن هستند. اذان برای غیر نمازهای واجب یومیّه، مشروعیّت ندارد، لیکن گفتن آن در گوش راست نوزاد در روز تولد یا پیش از افتادن ناف وی، در بیابان هنگام ترس از جنّیان، در گوش کسی که چهل روز گوشت نخورده و نیز در گوش انسان تندخوی و نیز حیوان چموش، مستحب است. 4

شرایط صحّت: نیّت (قصد قربت) ، دخول وقت نماز، ترتیب و موالات بین جملات به معنای فاصله طولانی بین آن‌ها نینداختن، به زبان عربی و درست خواندن، از شرایط صحّت اذان برای نماز است. 5

آداب: رو به قبله اذان گفتن، وقف بر آخر هر جمله، فاصله انداختن میان اذان و اقامه به دو رکعت نماز یا سجده و یا یک گام به جلو برداشتن، صحبت نکردن بین جملات و بلند کردن صدا برای مرد، از آداب اذان نماز است. 6

اقتصار (تخفیف) در اذان: مسافر و کسی که عجله دارد، می‌تواند جملات اذان را یک بار بگوید. برای زن نیز جایز است به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اذان بسنده کند. 7

سقوط اذان: اذان در این موارد ساقط است:

1. برای قضای نمازهای یومیّه جز نخستین نمازی که می‌گزارد.

2. اذان نماز عصر برای کسی که در روز جمعه یا عرفه در عرفات، نماز جمعه یا ظهر را با اذان و اقامه گزارده و بخواهد میان آن دو جمع کند.

3. اذان نماز عشاء در صورت جمع آن با نماز مغرب برای کسی که شب عید قربان در مزدلفه (--» مزدلفه) نماز مغرب را با اذان و اقامه خوانده است. 8

در این که سقوط در موارد یاد شده به نحو عزیمت به معنای حرمت اذان گفتن

است یا رخصت در ترک آن، اختلاف می‌باشد. بنا بر قول اول، اذان گفتن در آن موارد جایز نیست. سقوط به معنای رخصت در ترک در مورد قضای نماز به مشهور نسبت داده شده است. 9 همچنین سقوط اذان در صورت جمع بین دو نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا در غیر موارد یاد شده، مورد اختلاف است. قول به سقوط، به مشهور نسبت داده شده است. 10

سقوط اذان و اقامه: اذان و اقامه از سه کس ساقط است:

1. کسی که با نماز جماعتی همراه شود و در آن جماعت اذان گفته شده باشد.

2. کسی که پس از اقامه نماز جماعت در مسجد و قبل از برهم خوردن صف‌ها، بخواهد نماز بگزارد. در سقوط آن در غیر مسجد، اختلاف است. 11

3. کسی که اذان و اقامه دیگری را حکایت کرده یا شنیده است. 12

در این که سقوط در موارد فوق به نحو عزیمت است یا رخصت، اختلاف است. 13

حکایت اذان: حکایت اذان یعنی بازگو کردن هر جمله از آن همراه با مؤذّن، مستحب است. 14

ترجیع در اذان: در مفهوم و حکم آن اختلاف است. برخی آن را به دو بار تکرار شهادتین افزون بر دو بار نخست، بعضی به تکرار هر جمله از اذان افزون بر آنچه در شرع معیّن شده و بعضی دیگر به تکرار شهادتین با صدای بلند پس از ادای آن به طور آهسته، تعریف کرده‌اند. در حکم آن نیز از حیث کراهت و حرمت، اختلاف است؛ هر چند در حرمت آن، در صورت گفتن به قصد مشروعیّت، اختلافی نیست. 15

تثویب در اذان: گفتن جمله « الصّلاةُ خَیرُ مِنَ النَّومِ » به جای جمله « حَیَّ عَلَی خَیرِ العَمَل » است که اهل سنّت در اذان دوم نماز صبح می‌گویند. جمله یاد شده، بدعت و گفتن آن به قصد مشروعیّت حرام و بدون قصد آن، مورد اختلاف است 16 (--» تثویب) .

گرفتن مزد بر اذان: به قول مشهور، گرفتن مزد بر اذان حرام است، لیکن

پرداخت حقوق از بیت المال (--» بیت المال) به اذان گو جایز است 17 (--» ارتزاق) .

(--» اذان اعلام) (--» اذان سوم) (--» مؤذّن)

1 - جواهر الکلام 9 2.

2 - 81.

3 - العروة الوثقی 1 602.

4 - 601 - 602.

5 - 608 - 609.

6 - 609 - 610.

7 - 602 - 603.

8 - 603 - 604.

9 - 604 و مستمسک العروة 5 559 - 562.