رسم قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
رسم قرآن : روش کتابت قرآن
روش نگارش قرآن کریم «رسم قرآن» نامیده شده است.
اعراب مردمانی بادیه‌نشین و دور از فرهنگ و همواره در حال کوچ و حرکت بودند و خط و کتابت بین آن‌ها رواج نداشت. تنها اندک زمانی پیش از اسلام در پی سفرهای تجاری به شام و عراق، خط و کتابت را از اقوام مجاور خود فراگرفتند.
خط عربی در آغاز به دو خط کوفی و نسخ تقسیم می‌شد که ریشه خط کوفی خط سَریانی و ریشه خط نسخ، خط نبطی بود و اعراب در مکاتبات و نوشته‌های مهم از جمله نگارش قرآن کریم، از هر دو خط استفاده می‌کردند.
با ظهور اسلام و بنا به تشویق رسول گرامی (ص) خط و نگارش در شبه‌جزیره عربستان رواج یافت و این دو نوع خط با گذشت زمان سیر تکاملی خود را طی کرد تا این که در آغاز قرن چهارم خط نسخ با ابتکار ابن مقله (272 - 328ق) به اوج زیبایی و شکوه خود رسید؛ در حالی که خط کوفی از رواج افتاده بود. خط کوفی و نسخ تا نیمه اول سده نخست هجری فاقد هرگونه نشانه‌های تمییزدهنده از قبیل نقطه و اعراب بود.
نگارش قرآن با استفاده از رسم‌الخط‌های موجود گرچه تا حد زیادی به اختلاف قرائت‌ها پایان داد، ولی کم‌کم با پیوستن بسیاری از اقوام غیرعرب به جامعه اسلامی و عدم آگاهی آنان از زبان عربی و نارسایی‌های خط عربی در آن زمان (عدم مطابقت صورت مکتوب با صورت ملفوظ آن، فقدان علائم تمییزدهنده برای شناسایی حروف متشابه و اعراب‌گذاری کلمه و غیره) مصاحف موجود به رسم عثمانی نمی‌توانست از بروز اغلاط و اشتباهات در قرائت مانع شود؛ که گاهی مفاهیم نادرست یا کفرآمیز دربرداشت؛ لذا ضرورت تحول در رسم‌الخط قرآن و تکمیل و اصلاح آن، از هر سو احساس می‌شد.
اصلاح رسم‌الخط قرآنی و افزودن علائم نگارشی، ابتدا با مخالفت‌های جدی مواجه شد و عده‌ای با استدلال به توقیفی و ابدی بودن رسم‌الخط عثمانی و عده‌ای از بیم تغییر و تحریف نص قرآن، با این حرکت مخالف بودند؛ ولی نیاز به اصلاح و تکمیل رسم‌الخط قرآن چنان جدی و لازم بود که مخالفت‌ها و اعتراضات سرانجام راه به جایی نبرد و در نخستین گام برای فرق نهادن بین اِعراب‌های سه‌گانه (فتحه، کسره و ضمه) به نقطه‌گذاری کلمه (نقطه بر اول حرف به نشانه فتحه، زیر حرف به نشانه کسره و در آخر حرف به نشانه ضمه) و برای فرق میان حروف متشابه، به نقطه‌گذاری حروف به صورت موجود اقدام کردند.
از آن‌جا که کاربرد نقطه نیز در تمایز حروف متشابه و همچنین تشخیص إعراب کلمه (هرچند با استفاده از رنگ‌های مختلف درباره هر کدام باشد) باز هم سبب بروز اشتباه می‌شد. برای تشخیص إعراب حروف، علائم مخصوص رایج امروزی (فتحه، کسره، ضمه) و نیز تشدید و همزه ابداع شد.
نیز ر.ک:علائم قرآن، علامتگذاری قرآن.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 376
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 308
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 352
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 275
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 91
- دراسات فی علوم القرآن : صفحه (128-170)
- تاریخ القرآن و غرائب رسمه و حکمه : صفحه 93
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «رسم قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
- آیات مفردةالنزول، تاریخ رسم قرآن، توقیفیت رسم قرآن ( علوم قرآنی )، حروف ادغام، خط قرآن ( علوم قرآنی )، علامتگذاری قرآن، قواعد رسم قرآن
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه رسم قرآن به زیرصفحه رسم قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اعجاز قرآن : صفحه 519
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 308
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 167
- الاتقان فی علوم القرآن : صفحه 479
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 376، 380، (389-407)
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 45
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 352، (365-390)
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 13، 120
- تاریخ القرآن و غرائب رسمه و حکمه : صفحه 93
- تاریخ جمع قرآن : صفحه (382-385)
- تجلی و ظهور در عرفان نظری : صفحه 546
- دراسات فی علوم القرآن : صفحه (128-170)
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 91، 275
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 31، (369-418)