استصحاب عدمی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استصحاب عدمی : حکم به استمرار عدم سابق
استصحاب عدمی، مقابل استصحاب وجودی و به معنای حکم به عدم وجود مستصحبی است که عدم آن در گذشته یقینی بوده ولی اکنون در وجود آن تردید شده است.
مستصحب گاهی از امور وجودی است، مثل: عدالت زید، و طهارت مایعی معین، و گاهی از امور عدمی است که دو صورت دارد:
1. گاهی این امر عدمی، عدم اصلی و ازلی است که از آن به عناوین گوناگون یاد می‌شود، از جمله: استصحاب عدم ازلی، استصحاب برائت اصلی، استصحاب حال شرع، استصحاب حال صِغَر یا استصحاب حال جنون.
به این معنا که از ازل و قبل از خلقت عالم و آدم چنین تکلیفی نبوده، پس از خلقت و قبل از شریعت اسلام نیز این حکم موجود نبوده، هم چنین پس از شریعت نیز تا دوران قبل از بلوغ چنین حکمی وجود نداشته است، حال پس از بلوغ، مکلف شک می‌کند که چنین تکلیفی شرعاً بر عهده او قرار گرفته یا نه؛ در این جا استصحاب عدم جاری می‌شود؛
2. گاهی این امر عدمی، از عدم‌های مضاف و غیر اصلی است، مثل: عدم کر بودن آب، عدم خمر بودن مایعی خاص، عدم رطوبت، عدم موت.
نسبت به جریان استصحاب در امور وجودی اشکالی وجود ندارد، اما در مورد استصحاب جاری در امور عدمی این بحث وجود دارد که آیا این نوع استصحاب در محل نزاع داخل است یا حجیت آن مسلم می‌باشد. از کلام مرحوم ' شریف العلما مازندرانی ' (استاد مرحوم شیخ انصاری) به تبع مرحوم ' صاحب ریاض ' (استاد ملا شریف ره) استفاده می‌شود که استصحاب‌های عدمی از موضوع بحث خارج و اعتبار آنها مسلّم است و تنها استصحاب در امور وجودی در محل بحث داخل است. مرحوم ' شیخ انصاری ' معتقد است محل نزاع عمومیت داشته و عدمیات را هم در بر می‌گیرد.
نکته اول:
تفاوت استصحاب عدمی با اصل عدم، به اعتقاد کسانی که هر دو را قبول دارند، این است که در استصحاب عدمی، حالت سابق لحاظ می‌شود، ولی در اجرای اصل عدم، به حالت سابق توجه نمی‌شود.
نکته دوم:
تفاوت استصحاب عدمی با اصل تأخر حادث در این است که در اصل تأخر حادث، اصل پیدایش دو چیز مسلّم بوده، ولی تقدم و تأخر آنها مورد شک است؛ به خلاف استصحاب عدمی که عدم وجود ء در سابق قطعی بوده ولی بعد در وجود آن تردید شده است.
منابع
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 549
- دانشنامه حقوقی جلد 1 : صفحه 311
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 53
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 263
- نهایة الافکار جلد 3-1 : صفحه 27
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 256
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 196
- اصطلاحات الاصول : صفحه 34
- اصول الاستنباط : صفحه 268
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «استصحاب عدمی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- استصحاب عدم ازلی، استصحاب عدم جعل، استصحاب عدم حجیت، استصحاب عدم مجعول، استصحاب عدم محمولی، استصحاب عدم نسخ، استصحاب عدم نعتی
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استصحاب عدمی به زیرصفحه استصحاب عدمی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 3 : صفحه 786
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 190
- اصطلاحات الاصول : صفحه 34
- اصول الاستنباط : صفحه 268
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 256
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 53
- الحاشیة علی استصحاب القوانین : صفحه 80، 82
- الرسائل : صفحه 156
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 132
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 143، 144، 145، 263
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 435
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 196
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 335
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 496، 508
- دانشنامه حقوقی جلد 1 : صفحه 311
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 352
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 549، 551، 588
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 59، 65
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 182
- کفایة الاصول : صفحه 477
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 501
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 29، 39، 42، 156، 175، 177
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 454، 455، 456
- منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 222
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 22، 24
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 394
- نهایة الافکار جلد 3-1 : صفحه 27
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 27، 29، 30، 31، 158، 191، 204
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 27، 29، 30، 31، 158، 191، 204