ملازمه امر به شیء و نهی از ضد

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ ملازمه امر به شیء و نهی از ضد

◄ ملازمه امر به شیء و نهی از ضد خاص

◄ ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام

توضیح مفهومی

ملازمه امر به شیء و نهی از ضد : بحث از تلازم یا عدم تلازم میان امر به چیزی با نهی شرعی از ضدّ آن

ملازمه امر به شیء و نهی از ضد، به این معنا است که هرگاه مولا به چیزی امر کند، آیا نهی از ضد آن را اقتضا دارد یا خیر؛ برای مثال، دستور ازاله نجاست از مسجد که واجب فوری است، باعث نهی مولوی شرعی تبعی از ضد آن ـ مثل نماز خواندن در وسعت وقت ـ می‌گردد یا نه. این مسئله مورد اختلاف علمای اصول می‌باشد؛ آنان در این جا از مسائل ذیل گفت‌و‌گو می‌کنند:

1. آیا این مسئله از مسائل اصولی است یا خیر؟

مرحوم ' محقق نایینی ' می‌گوید: این مسئله از مسائل اصولی است، زیرا نتیجه حاصل از آن در استنباط حکم شرعی به کار می‌آید؛ به این دلیل که اگر اقتضا را پذیرفتیم، معنای آن این است که ازاله نجاست از مسجد ـ واجب اهم ـ مأمورٌ به است و نماز در وسعت وقت ـ واجب مهم ـ در مقام مزاحمت با ازاله نجاست، حرام می‌شود و حرمت در عبادت مقتضی فساد و بطلان آن است؛ بنابراین، حکم حرمت و فساد چنین نمازی به سبب ملازمه به دست می‌آید، پس این مسئله از مسائل اصولی است.

2. آیا این مسئله از مسائل عقلی است یا لفظی؟

برخی مانند مرحوم ' صاحب معالم ' آن را از مسائل لفظی می‌دانند، امّا مرحوم ' محقق نایینی ' معتقد است اگرچه طرح این مسئله در بخش مباحث الفاظ علم اصول، بر این مطلب اشعار دارد که مسئله از مباحث لفظی است، اما چون در عبارت ' الامر بالشیء یقتضی النهی عن ضده ام لا ' تعبیر ' الامر بالشیء ' شامل مطلق اوامر است چه از راه دلالت لفظی و کتاب و سنت ثابت شده باشد و چه از راه عقل و اجماع و سایر ادله لبّی، نشان دهنده آن است که بحث، لفظی نیست، وگرنه باید اوامر ثابت شده به کمک عقل و اجماع، از دایره نزاع بیرون باشد.

3. کلمه ' اقتضا ' به چه معنایی است؟

برخی هم چون مرحوم ' محقق نایینی ' معتقدند کلمه ' اقتضا ' معنای وسیعی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

أ. اقتضا به نحو عینیت (دلالت مطابقی) ؛

ب. اقتضا به نحو تلازم (دلالت التزامی) ؛

ج. اقتضا به نحو جزئیت (دلالت تضمنی) .

گروهی معتقدند اقتضا تنها به معنای تلازم می‌آید و استعمال آن در مورد اول و دوم مجازی است،

و بعضی بر این باورند که اقتضا فقط به معنای دلالت التزامی است و در دو معنای دیگر حتی به صورت مجازی نیز به کار نرفته است.

در این جا به کسانی هم چون مرحوم ' نایینی ' و ' آخوند خراسانی ' که اقتضا را به طور وسیع معنا کرده و این مسئله را از مسایل عقلی دانسته‌اند، اشکال شده است که با این که سه نوع دلالت (مطابقی، تضمنی، التزامی) از اقسام دلالت لفظی می‌باشد، چگونه می‌توان مسئله را از مسائل عقلی دانست. هر چند کسانی مانند مرحوم ' صاحب معالم ' که مسئله را لفظی دانسته‌اند می‌توانند اقتضا را به معنای وسیع معنا کنند.

4. مراد از « ضدّ » در عنوان بحث چیست؟

واژه ' ضد ' در عنوان بحث، هم شامل ضد عام و هم ضد خاص می‌گردد. ضد عام به معنای نقیض شیء، و ضد خاص به معنای مطلق معاند وجودی است. به همین دلیل، از ملازمه امر به شیء و نهی از ضد، هم در ضد عام و هم در ضد خاص بحث می‌شود.

نیز ر.ک:ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام، ملازمه امر به شیء و نهی از ضد خاص.

منابع

1. سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 17
2. ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 451
3. فرهنگ اصطلاحات اصولی : صفحه 165
4. مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 107
5. کفایة الاصول : صفحه 160
6. فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 301
7. اصطلاحات الاصول : صفحه (159-160)
8. الموجز فی اصول الفقه : صفحه 93
9. انوار الاصول جلد 1 : صفحه 453
10. شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه 213
11. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «ملازمه امر به شیء و نهی از ضد» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

استلزام بین امر به شیء و نهی از ضد، اقتضای امر به شی ء از نهی از ضد، ملازمه امر و نهی از ضد، ملازمه وجوب شیء و حرمت ضد

اعم

غیر مستقلات عقلی ( اصول فقه )

اخص

ملازمه امر به شیء و نهی از ضد خاص، ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام

وابسته

اقتضا، ترتب ( اصول فقه )، شبهه کعبی، ضد ( اصول فقه )، نهی از ضد

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ملازمه امر به شیء و نهی از ضد به زیرصفحه ملازمه امر به شیء و نهی از ضد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 214، 250، 259، 262
• اصطلاحات الاصول : صفحه 77، (159-160)، 273
• اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 94، 96، 98، 271
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 280، 281، 283، 284، 285
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 393
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 459، 473، 481
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 85، 86، 176
• اللمع فی اصول الفقه : صفحه 76
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 199
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 5، 8، 18، 34
• المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 307، 308، 311
• الموجز فی اصول الفقه : صفحه 93
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 88، 222، 223
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 453، 456
• ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 451
• بحوث فی الاصول جلد -1 : صفحه 85، 86، 89
• بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 289، 293، 319
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 316، 329، 330، 331، 334
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 188، 300، 302
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 302، 303، 312
• دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 352
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 213، 279
• سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 17
• شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه 211، 213
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 111، 112، 113، 114، 115، 116، 121
• فرهنگ اصطلاحات اصولی : صفحه 165
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 296، 297، 298، 301، 302، 303، 304، 309، 312، 314
• کفایة الاصول : صفحه 160، 161، 165
• مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 107
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 14
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 5، 6، 50، 54، 58، 66، 69
• معارج الاصول : صفحه 73
• مقالات الاصول جلد 1 : صفحه 341
• منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 339، 340، 360
• نهایة الاصول : صفحه 205، 206، 207، 210، 212
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 359، 363