ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام

توضیح مفهومی

ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام : بحث از تلازم یا عدم تلازم میان امر به چیزی با نهی شرعی از ضدّ عام آن

منظور از ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام، این است که اگر مولا به کاری دستور داد، آیا دستور وی، بر نهی از ترک آن دلالت می‌کند یا خیر؛ برای مثال، اگر مولا فرمود: ' صَلِّ '، آیا لازمه عقلی این امر، نهی مولوی تبعی از ترک نماز است یا نه.

برخی از اصولی‌ها به اقتضای ملازمه اعتقاد دارند و برخی آن را نفی نموده‌اند. کسانی که به اقتضا معتقد هستند از چند راه به آن استدلال نموده‌اند:

أ. دلالت مطابقی یا اقتضا به نحو عینیت:

این راه بیان می‌کند که به طور کلی امر به هر چیزی، عین نهی از ترک آن چیز است؛ یعنی فرق نمی‌کند که مولا بگوید: ' أقِم الصلاة ' یا بگوید: ' لا تترک الصلاة '.

به این نظر پاسخ داده شده که مفاد هیئت امر، برانگیختن مکلف‌به سوی مأموربه، و مفاد نهی، باز داشتن وی از منهی عنه است، چگونه این دو می‌توانند عین هم باشند؟

ب. دلالت تضمنی یا اقتضا به نحو جزئیت:

یعنی نهی از ترک، جزء مدلول امر به شیء است، زیرا وجوب دارای معنای مرکبی است که یک جزء آن اذن در انجام فعل و جزء دیگر آن جلوگیری از ترک است، و جلوگیری از ترک همان ضد عام است، زیرا ضد عام هر شیئی به معنای نقیض آن است و نقیض شیء هم به معنای ترک آن می‌باشد؛ پس نهی از ضد عام ـ منع از ترک ـ جزء معنای وجوب است و به بیان دیگر، منع از ترک، که همان ضد عام است، جزء تحلیلی امر به شیء می‌باشد.

به این دیدگاه چنین پاسخ داده شده که این نظر بر دو امر مبتنی است:

1. ترکّب وجوب؛

2. دلالت امر بر وجوب را دلالت وضعی لفظی بدانیم؛ در حالی که مشهور معتقدند دلالت امر بر وجوب به حکم عقل است و مفهوم وجوب، بسیط است نه مرکب.

ج. دلالت التزامی یا اقتضا به نحو لزوم، که به دو صورت امکان پذیر است:

1. به نحو لزوم بیّن به معنای اخص (نظر مرحوم ' محقق نایینی ') ؛ 2. به نحو لزوم بیّن به معنای اعم.

توضیح:

در مسئله ' امر به شیء مقتضی نهی از ضد عام است '، قول سومی وجود دارد که از راه دلالت التزامی و لزوم بیّن به معنای اخص وارد شده است (برگرفته از سخنان مرحوم ' محقق نایینی ') ؛ به این صورت که لزوم گاهی بیّن است و گاهی غیربیّن، و بیّن هم گاهی ' به معنی اخص ' و گاهی ' به معنی اعم ' است.

مرحوم ' نایینی ' معتقد است، در امر به شیء، یک لزوم بیّن به معنی اخص وجود دارد؛ یعنی وقتی انسان وجوب شیء را تصور کرد زود درمی یابد که ترک این شیء منهی عنه و حرام است. برخی این اندیشه مرحوم ' نایینی ' را نقد نموده‌اند.

منابع

1. شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه (215-217)
2. سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (78-85)
3. ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 424
4. کفایة الاصول : صفحه (160-170)
5. اصول الفقه جلد 1 : صفحه (275-277)
6. فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 231
7. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

اقتضای امر به شی ء از نهی از ضد عام، اقتضای امر به شی ء از نهی از نقیض، ملازمه بین امربه شئ ونهی ازضدعام

اعم

ملازمه امر به شیء و نهی از ضد

وابسته

ضد عام، ملازمه امر به شیء و نهی از ضد خاص

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام به زیرصفحه ملازمه امر به شیء و نهی از ضد عام/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 251، 261
• اصطلاحات الاصول : صفحه 77
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه (275-277)، 277
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 460، 462
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 7، 19
• المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 309
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 455، 456
• ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 424
• بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 315، 316، 317، 318
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 327
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 288
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 313، 314
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 279
• سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (78-85)
• شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه (215-217)
• فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 231
• کفایة الاصول : صفحه (160-170)، 164
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 44، 47، 48، 50
• معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 63
• منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 340، 357، 364
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 360، 377