مفاهیم ( اصول فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ مفاهیم ( اصول فقه )

◄ مفهوم مخالف ( اصول فقه )

◄ مفهوم موافق ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

مفاهیم ( اصول فقه ) : معنای ملازم با معنای منطوق و مستفاد از آن

مفاهیم، جمع مفهوم است و مفهوم در لغت، معنایی است که از لفظ فهمیده می‌شود؛ چنان که گفته می‌شود: ' مفهوم اللفظ ' یعنی: ' ما یفهم من اللفظ '، و ' مفهوم الجملة ' یعنی: ' ما یفهم من الجملة '.

در عرف عام، مفهوم، یعنی مطلق معنای نقش بسته شده در ذهن، چه منشأ حضور معنا در ذهن وضع باشد چه غیر آن .

در اصطلاح اصولیون، مفهوم، مقابل منطوق بوده و به معنایی گفته می‌شود که در ظاهر کلام آورده نشده، ولی به سبب خصوصیتی، از منطوق کلام فهمیده می‌شود؛ برای مثال، در جمله شرطیه ' ان جاء زید فاکرمه '، منطوق، ' وجوب اکرام زید به شرط آمدن او ' است که از ظاهر لفظ به دست می‌آید، ولی مفهوم آن، ' عدم وجوب اکرام زید در صورت نیامدن او ' است که به سبب وجود خصوصیتی در منطوق به دست می‌آید. بنابراین، منظور از مفهوم، مفهوم جمله است نه مفهوم لفظ مفرد، و مفهوم در اصطلاح اصولیون قضیه‌ای است که از جمله ترکیبی به دست می‌آید.

خصوصیتی که سبب وجود مفهوم می‌شود، در مفهوم موافق، اولویت یا اتحاد در علت و مناط حکم است؛ برای مثال، وقتی گفته می‌شود: ' نباید به پدر و مادرت اف بگویی '، مفهوم موافق آن، که از او اولویت فهمیده می‌شود، این است که ' نباید آنها را بزنی '.

در این که خصوصیت در مفهوم مخالف چیست، اختلاف وجود دارد؛ قدمای اصولی بر اساس ' عقلی بودن ' مفهوم، معتقدند اگر مولای عاقل، مختار و ملتفت، در مقام جعل حکم و تبیین وظیفه بگوید: ' ان جاءک زید فاکرمه '، عقل پی می‌برد که میان آمدن زید و وجوب اکرام ارتباط وجود دارد، به گونه‌ای که با فقدان شرط، وجوب اکرام منتفی می‌شود.

متأخران اصولی بر مبنای ' مدلول التزامی بودن ' مفهوم، معتقدند مثلاً از ' ادات شرط ' یا ' اطلاق جمله شرطیه ' علیت منحصره شرط برای جزا به دست می‌آید و با انتفای شرط، سنخ حکم در جزا نیز منتفی می‌شود.

نکته اول:

بنا بر مبنای متأخران که مفهوم را مدلول التزامی جمله منطوق می‌دانند، منظور از لزوم، لزوم بیّن به معنای اخص است .

نکته دوم:

در این که مفهوم از صفات مدلول است یا دلالت یا غیر آنها، اختلاف وجود دارد؛ برخی مانند مرحوم ' آخوند خراسانی ' و ' حاجبی ' معتقدند صفت مدلول می‌باشد و اگر کسی آن را صفت دلالت بخواند، تعبیر مجازی، مسامحی و از باب ' وصف به حال متعلق موصوف ' است، و برخی چون ' عضدی ' آن را صفت دلالت دانسته‌اند.

گروهی نیز معتقدند مفهوم به عنوان یک مدلول التزامی، هم می‌تواند صفت دلالت، هم صفت دال و هم صفت مدلول باشد و همه اینها به نحو حقیقت است.

نکته سوم:

مرحوم ' آخوند ' معتقد است مفهوم، ' حکم اخباری یا انشایی است که به سبب وجود خصوصیتی در منطوق به دست می‌آید ' و درست این است که گفته شود: ' المفهوم انما هو حکم غیر مذکور، لا حکم لغیر مذکور '.

در جواب ایشان گفته شده است:

مفهوم، حکم نیست که بحث شود ' هو حکم غیر مذکور ' یا ' حکم لغیر مذکور ' بلکه مفهوم جمله‌ای است مقابل منطوق و همان گونه که منطوق قضیه‌ای است که حکم را شامل می‌شود، مفهوم نیز قضیه‌ای است که شامل حکم (انشایی یا اخباری) می‌گردد .

منابع

1. محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه (58-59)
2. تهذیب الاصول : صفحه (105-107)
3. دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 111
4. انوار الاصول جلد 2 : صفحه 151
5. جلد 2 : صفحه 357
6. الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 68
7. فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 476
8. فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 35
9. اصول الفقه جلد 1 : صفحه 111
10. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «مفاهیم ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

معنای مفهومی، مفهوم ( منطوق )

اعم

مباحث الفاظ

اخص

مفهوم مخالف ( اصول فقه )، مفهوم موافق ( اصول فقه )

وابسته

تقدم منطوق بر مفهوم، حجیت مفهوم، دلالت مفهومی ( اصول فقه )، ظهور مفهومی، قاعده احترازیت قیود، منطوق ( اصول فقه )، نسخ مفهوم

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مفاهیم ( اصول فقه ) به زیرصفحه مفاهیم ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• جلد 2 : صفحه 357
• : صفحه 35، 476
• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 13، 16، 334، 335، 413، 498
• اصطلاحات الاصول : صفحه 135، 250
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 111، 112
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه 118
• اصول فقه : صفحه 129
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 86، 87
• اللمع فی اصول الفقه : صفحه 108، 134
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 292
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 147، 313، 401
• المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 501، 503
• المستصفی من علم الاصول (به ضمیمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت) : صفحه 134
• المعجم الاصولی : صفحه 874
• الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه 164
• الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه 164
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 68، 229
• انوار الاصول جلد 2 : صفحه 16، 19، 20، 151
• بحوث فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 134
• بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 139
• بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 102، 337
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 461، 468، 471
• تقریرات اصول : صفحه 79، 82
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه (105-107)، 424، 425
• تهذیب الاصول : صفحه (105-107)
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 446، 448، 455، 456
• دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 247، 248
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 111
• سیری کامل در اصول فقه جلد 7 : صفحه 353، 361
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 143
• فقه الرضا جلد 14 : صفحه (886-888)
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 35، 44
• فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 35، 476
• فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 476
• کفایة الاصول : صفحه (230-231)
• مبادی اصول الفقه : صفحه (886-888)
• مبادی فقه و اصول : صفحه 7، 242
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 30
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 54، 57، (58-59)، 82
• مقالات الاصول : صفحه (100-102)
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 221
• منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 207، 209، 210
• نهایة الاصول : صفحه 289، 290، 295، 299، 300، 301، 310