استطاعت حج
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استطاعت
استطاعت: قدرت بر انجام تکلیف قدرت شرعی بر انجام مناسک حج. 1
استطاعت به مفهوم نخست از شرایط
عمومی تکلیف است که در کتب کلامی در شرایط تکلیف مطرح است و در فقه به جای آن، بیشتر، واژه قدرت (--» قدرت) به کار می‌رود، و به مفهوم دوم - به تبعیّت از قرآن کریم 2 -، در باب حج به کار رفته است که به تبیین اقسام و ابعاد آن می‌پردازیم.
اقسام: استطاعت بر دو گونه است:
1. استطاعت عقلی: قدرت عقلی بر انجام مناسک حج را - اعم از پیاده و سواره، به آسانی و دشواری، با عزّت و ذلّت 3 - استطاعت عقلی گویند.
2. استطاعت شرعی: قدرت ویژه‌ای که شارع مقدّس، آن را در وجوب حج معتبر دانسته است و بدون حصول آن - هر چند قدرت عقلی محقّق باشد - حج واجب نمی‌گردد؛ و چنانچه انجام گیرد، از حَجّة الاسلام (--» حَجّة الاسلام) کفایت نمی‌کند.
ابعاد: استطاعت شرعی چهار رکن اساسی دارد که بدون حصول هر یک از آن‌ها، استطاعت محقّق نمی‌شود:
1. استطاعت مالی: استطاعت مالی شامل چهار چیز است:
یک - توشه سفر (زاد) : آنچه حاجی مطابق شأن خود - اعم از خوردنی، نوشیدنی، پوشیدنی و دیگر وسائل لازم در سفر حج 4 - بدان نیاز دارد.
دو - وسیله سواری (راحله) در صورت نیاز به آن: مشهور فقها در صورت عدم نیاز نیز وجود راحله را شرط وجوب حج می‌دانند. 5
سه - نفقه خانواده: حج گزار باید مخارج خانواده اش را تا زمان بازگشت از حج داشته باشد. 6 چنانچه کسی از نظر مالی - در هر سه بعد یاد شده - هزینه حج را برای فردی تأمین کند، با وجود استطاعت سَربی، بدنی و زمانی، حج بر او واجب می‌شود که به آن، استطاعت بذلی می‌گویند. 7
چهار - رجوع به کفایت: حج گزار باید توانایی اداره زندگی خود و خانواده اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد؛ به گونه‌ای که به سبب هزینه کردن مال خود در حج، از ابتلا به تنگدستی پس از
مراجعت، بیم نداشته باشد. در شرط بودن رجوع به کفایت، اختلاف است. بیشتر فقها آن را شرط می‌دانند. 8
2. استطاعت سَربی: برخوردار بودن راه و مقصد از امنیّت لازم و عدم احساس خطر بر جان، مال یا آبروی خود در طول سفر و هنگام انجام مناسک که از آن به « تخلیة السّرب » تعبیر می‌شود. 9
3. استطاعت بدنی: توانایی و سلامت جسمانی لازم برای رفتن به مکّه و انجام مناسک. 10
4. استطاعت زمانی: در اختیار داشتن زمان کافی برای انجام سفر و مناسک حج. 11
تحصیل استطاعت برای حج، واجب نیست. 12 در صورتی که انجام حج مستلزم ترک واجبی مانند نجات دادن جان مؤمنی یا ارتکاب حرامی مانند سوار شدن بر وسیله سواری غصبی گردد که انجام یا ترک آن مهم تر از حج باشد، حج، واجب نمی‌شود. 13
1 - العروة الوثقی 2 428.
2 - آل عمران 97.
3 - العروة الوثقی 2 428.
4 - 421.
5 - 428.
6 - الحدائق الناضرة 14 123.
7 - معتمد العروة 3 73.
8 - مستمسک العروة 10 134 و العروة الوثقی 2 451.
9 - العروة الوثقی 2 453.
10 - 452.
11 - 453.
12 - 435.
13 - 453. استطاعت عقلی: قدرت عقلی بر انجام مناسک حج را - اعم از پیاده و سواره، به آسانی و دشواری، با عزّت و ذلّت 3 - استطاعت عقلی گویند.
منابع
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- اجرت همراه زن در حج، استطاعت بذلی، استطاعت بلدی، استطاعت متزلزل، نفقه واجب النفقه ( فقه )
- به لحاظ مستطیع:
- استطاعت عبد ( فقه )، استطاعت کودک، استطاعت مجنون، استطاعت مدیون، استطاعت مرتد، استطاعت مورث
- به لحاظ نوع استطاعت:
- استطاعت استیجاری، استطاعت بدنی، استطاعت زمانی، استطاعت طریقی، استطاعت مالی حج
وابسته
- آلات سفر، اباحه لازمه، اِعسار بعد استطاعت، بخشش برای حج، بیع نقود برای حج، تحلل مصدود از حج، تزلزل، حج ( اعم )، حج با زکات، حج بذلی، حج فرستادن فاقد استطاعت، حج مصدود، حج نذری، دَین مستطیع، رجوع از بذل بر حج، زکات برای حج، زوال استطاعت، شک در استطاعت، قرض ( عقد )، کسب برای استطاعت حج، گرفتن مال فرزند، مستثنیات استطاعت، مستطیع ( فقه )، نصاب زکات ( فقه )، هبه برای حج، هدیه ( عین )، وصیت به حج
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استطاعت حج به زیرصفحه استطاعت حج/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 161
- العروة الوثقی (ط.ج) جلد 4 : صفحه 363
- العروة الوثقی (ط.ق) جلد 2 : صفحه 428
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 3 : صفحه 330
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 2 : صفحه 328
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 372
- ترجمه تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 119
- تقریرات الحج جلد 1 : صفحه 20
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 7
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 251
- ذخیرة المعاد : صفحه 560
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 7 : صفحه 133، 169
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 428
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 6 : صفحه 52
- مستمسک العروة الوثقی جلد 10 : صفحه 67
- معتمد العروة الوثقی (حج) جلد 1 : صفحه 76
- معتمد العروة الوثقی (حج) جلد 3 : صفحه 34
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 7 : صفحه 40
- مناسک الحج : صفحه 12
- مهذب الاحکام جلد 12 : صفحه 49