حج ( اعم )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ حج ( اعم )

◄ احرام ( فقه )

◄ حج ( عام )

◄ حج بی هوش

◄ حج غیر متمکن

◄ حج مباشری مستطیع

◄ حج نا شنوا

◄ سعی

◄ عمره

توضیح مفهومی

حج

حج: آهنگ خانه خدا کردن برای به جا آوردن مناسک ویژه در موسم خاص. 1

عنوان حج، بابی مستقل در فقه است که از احکام آن در این باب به تفصیل سخن گفته‏اند.

حکم: حج از ارکان اسلام است و بر هر مکلّفی در طول عمر با دارا بودن شرایط آن، یک بار واجب می‏شود. به حج واجب به اصل شرع - و نه با نذر و مانند آن - از این جهت که از ارکان دین است 'حَجّة الاسلام') ر حجة الاسلام (گویند. 2

وجوب حج فوری است؛ بدین معنا که در نخستین سال استطاعت) ر استطاعت (باید انجام گیرد و در صورت عدم امکان، در سال بعد به جا آورده می‏شود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، گناه کبیره) ر گناه کبیره (است. 3

حج گاه با نذر، عهد، قسم، بطلان حج پیشین و اجیر شدن جهت نیابت، واجب

می‏شود. بدون فراهم آمدن یکی از اسباب وجوب، گزاردن حج مستحب است؛ چنان که تکرار آن در هر سال و نیز به حج بردن خانواده استحباب دارد. 4

چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتی از قبیل سفر و فراهم کردن اسباب آن باشد، مبادرت به آنها واجب است. 5

فضیلت حج: حج از بزرگ‏ترین شعائر آیین مقدس اسلام و ارزشمندترین عمل موجب تقرّب به خدای متعال است و در روایات، برتر از روزه و جهاد، بلکه هر عبادتی جز نماز شمرده شده است. 6 در مناسک حج اسرار و فواید بی شماری نهفته است. در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است: 'حج گزار مهمان خدا است؛ اگر بخواهد به او عطا می‏کند و اگر بخواهد اجابتش می‏نماید و اگر حاجی شفاعت کسی را نزد او نماید می‏پذیرد و اگر از خواستن ساکت شود، خود آغاز به عطا می‏کند'. 7 در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: 'آن گاه که حاجیان در منی استقرار می‏یابند، منادی از جانب خدا ندا می‏دهد: اگر خواستار خوشنودی من هستید، من راضی شدم'. 8

شرایط وجوب: عقل، بلوغ، 9 حرّیت10 و استطاعت، 11 شرایط وجوب حج‏اند. بنابر این، حج بر دیوانه، نابالغ، برده) ر بردگی (و غیر مستطیع واجب نیست؛ بلکه این افراد اگر هم حج بگزارند، کفایت از حجة الاسلام نمی‏کند. 12 البته اگر کودک ممیّز یا دیوانه در اثنای حج مستحبی بالغ و عاقل گردد و وقوف به مشعر را پس از بلوغ یا عقل درک کند، بنابر مشهور از حجة الإسلام کفایت می‏کند. در این صورت در وجوب تجدید نیّت احرام برای حجة الاسلام، اختلاف است. 13

بر کسی که به اندازه گزاردن حج مال دارد، لیکن به همان اندازه هم بدهی حالّ دارد، حج واجب نمی‏شود. 14 برخی گفته‏اند: تفاوتی بین حالّ و مدّت دار بودن بدهی نیست و در هر دو صورت وجوب حج ساقط است. 15

قرض کردن برای حج واجب نیست. 16 اگر هزینه حج را به کسی بذل کنند، با فراهم آمدن دیگر شرایط، حج بر او

واجب می‏گردد17) ر حج بذلی (؛ لیکن بنابر قول برخی، اگر هبه نمایند، قبول آن واجب نیست. 18

در وجوب حج بر زن، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آنکه حج وی به جهت خوف متوقّف بر آن باشد. 19

کسی که پس از احرام و دخول در حرم) ر حرم (بمیرد، ذمّه‏اش از حج بری می‏شود. 20

بر کسی که پس از وجوب حج بر او، آن را نگزارده، حج مستقر می‏گردد و بر او واجب است آن را به جا آورد، هرچند شرایط وجوب از بین برود، و چنانچه در حیاتش حج نگزارد، واجب است پس از مرگش از طرف او حج به جا آورند.

استقرار حج، بنابر مشهور با در اختیار داشتن زمان لازم برای انجام دادن اختیاری مناسک حج و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق می‏یابد. 21 هزینه حج مستقر از اصل ترکه - و نه ثلث آن - برداشته می‏شود. 22 در اینکه باید از طرف او حج بلدی به جا آورند یا حج میقاتی، اختلاف است) ر حج بلدی (.

شرایط صحّت: مسلمان بودن، مؤمن) دوازده امامی (بودن، 23 مباشرت در اعمال و در خصوص زن، اذن شوهر در حج استحبابی، 24 وقوع احرام در ماههای حج، شرایط صحّت حج‏اند. در مراد از ماههای حج اقوال مختلف است. شوال، ذیقعده و ذیحجه؛ شوال، ذیقعده و دهه نخست ذیحجه؛ شوال، ذیقعده و نُه روز نخست ذیحجه؛ و شوال، ذیقعده و ذیحجه تا طلوع فجر روز عید قربان از جمله این اقوال است. کسی که می‏خواهد حج تمتّع به جا آورد، باید عمره آن را در ماههای حج انجام دهد و به جا آوردن عمره تمتع در غیر ماههای حج صحیح نیست؛ چنان که احرام عمره تمتع و نیز احرام حج پس از دهم ذیحجه صحیح نیست؛ حتی به قول کسانی که تمامی ذیحجه را از ماههای حج می‏دانند. 25

حج هرچند بر کافر واجب است، لیکن از او در حال کفر صحیح نیست. 26 بر بطلان عبادات غیر مؤمن) ر ایمان (ادعای اجماع شده است؛ 27 لیکن در صورتی که مستبصر شود، بنابر مشهور

لازم نیست حجی را که مطابق مذهب خود انجام داده، در صورت عدم اخلال به رکن آن، اعاده کند؛ 28 هرچند اعاده آن مستحب است29) ر استبصار (.

کسی که حج بر او واجب شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگری از طرف او کفایت نمی‏کند. 30

حج واجب با نذر: حج با نذر و مانند آن) عهد و قسم (واجب می‏شود. عقل، بلوغ و حریّت و در زوجه، اذن زوج از شرایط صحّت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازه مولا می‏تواند نذر کند. در این صورت، حج بر او واجب می‏شود. 31

نیابت در حج: نایب گرفتن در حج استحبابی، خواه برای مرده یا برای زنده مستحب است. نایب گرفتن در حج واجب برای مرده‏ای که حج بر او استقرار یافته، بر ورثه واجب است و نیز بنابر مشهور، برای زنده‏ای که حج بر او استقرار یافته، لیکن به دلیل بیماری یا پیری و مانند آن، توانایی جسمی خود را برای همیشه از دست داده، واجب است؛ بلکه بنابر قول برخی، در صورت استطاعت و عدم استقرار نیز، به شرط متمکّن بودن برای نایب گرفتن، حکم چنین است. در اینکه وجوب نیابت اختصاص به حجة الاسلام دارد یا شامل حج واجب با نذر یا به سبب باطل شدن حج پیشین هم می‏شود، اختلاف است32) ر حج نیابتی (.

اقسام: حج بر سه قسم است: حج تمتّع) ر حج تمتّع (، حج قِران) ر حج قران (و حج اِفراد) ر حج افراد (. حج تمتّع وظیفه آفاقی) ر آفاقی (است که در فاصله شانزده یا دوازده فرسخی مکّه - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - یا دورتر سکونت دارد. 33 حج قران و افراد وظیفه اهالی مکّه و نیز کسانی است که فاصله محلّ سکونت آنان تا مکّه کمتر از مسافت یاد شده است. 34

مناسک حج: اعمال و مناسک حج عبارتند از: احرام بستن، وقوف به عرفات، وقوف به مشعر الحرام، رفتن به منی و به جا آوردن اعمال آن در روز عید قربان) رمی، قربانی و حلق یا تقصیر (، طواف زیارت و نماز طواف آن، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء و نماز طواف آن،

بیتوته در منی در شبهای یازدهم و دوازدهم و برای برخی سیزدهم و رمی جمرات سه گانه در روزهای یاد شده. 35 قربانی در منی در حج تمتع، واجب و در حج قِران و افراد مستحب است. 36 تفصیل مناسک هریک از اقسام حج در همان قسم آمده است.

مستحبات پس از اتمام مناسک: بازگشت به مکّه از منی برای طواف وداع؛ 37 خواندن شش رکعت نماز در مسجد خیف) ر مسجد خیف (در مدت اقامت در منی؛ 38 فرود آمدن در وادی مُحَصَّب) ابطح (و به پشت دراز کشیدن، هنگام کوچ از منی در روز سیزدهم ذیحجه39) ر تحصیب (؛ داخل شدن در کعبه بدون کفش، بویژه برای کسی که نخستین بار حج می‏گزارد و غسل و دعا کردن هنگام دخول و نیز خواندن دو رکعت نماز بین دو ستون بر سنگ سرخ، همچنین چهار گوشه بیت، در هر گوشه دو رکعت و سپس خواندن دعای مأثور و استلام ارکان کعبه، بویژه رکن یمانی؛ 40 طواف کردن برای خویشان و همشهریان41 و سپس طواف وداع و استلام ارکان و مستجار) ر مستجار (و دعا کردن به آنچه می‏خواهد و آمدن نزد چاه زمزم و نوشیدن از آب آن و خواندن دعای مأثور هنگام خارج شدن42) ر آب زمزم (؛ به سجده افتادن و رو به قبله قرار گرفتن و دعا کردن قبل از ترک مسجد الحرام؛ خروج از مسجد از باب حنّاطین43) ر باب حنّاطین (؛ عزم بازگشت به مکّه برای حج در سالهای بعد؛ بنابر تصریح برخی، حضور در محلّ ولادت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و نیز منزل حضرت خدیجه) مولد حضرت زهرا (علیهما السّلام و زیارت قبر ایشان در قبرستان حجون؛ رفتن به مسجد اَرْقَم ) خانه ارقم بن ابی ارقم که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در آغاز دعوت مدتی در آن جا مخفی بود. بعدها در محلّ این خانه مسجدی ساختند که به مسجد خیزران معروف بود. با توسعه مسجد الحرام، این محل هم اکنون ضمیمه مسجد شده است (و صعود به غار حِرا و غار ثور. 44

فوت شدن حج: کسی که حجش فوت شده با انجام دادن عمره مفرده) ر عمره

مفرده (از احرام خارج می‏شود. در اینکه در این صورت لازم است برای عمره نیّت کند یا نیازی نیست، بلکه عمل او به صورت قهری تبدیل به عمره می‏شود، اختلاف است. در صورت واجب بودن حج بر چنین شخصی، سال دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت مستحب بودن، به جا آوردن آن در آینده استحباب دارد. 45

کسی که حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایّام تشریق) ر ایّام تشریق (در منی بماند و اعمال عمره مفرده را پس از این ایّام انجام دهد. 46

محصور و مصدود: کسی که بر اثر بیماری) ر احصار (یا ممانعت دشمن) ر صدّ (از اتمام مناسک حج باز مانده، با انجام دادن اعمالی ویژه از احرام خارج می‏شود.

1. جواهر الکلام 216. 4 225 - 223. 3 223 - 220. 2 220 /17 و 5 228. مهذّب الاحکام 6 18 /12. الکافی) کلینی (9 262. 8 255. 7 254 - 253 /4. جواهر الکلام 248 241 229. 12 248. 11 241. 10 229 /17 و 15 259 - 258. 14 234 - 229. 13 275. منتهی المطلب 16 80 /10. جواهر الکلام 13 - 12 /18. 25 332. 24 306. 23 314. 22 301 - 298. 21 295. 20 331 - 330. 19 268. 18 261. 17 260 /17؛ الحدائق الناضرة 26 354 - 352 /14. جواهر الکلام 286 - 281. 32 338 - 336. 31 275. 30 396. 29 304 /17. 28 63 /15. 27 301 /17؛ العروة الوثقی 33 435 - 434 /4. جواهر الکلام 91. 46 89 - 86 /19. 45 69. 44 67 - 66. 43 65. 42 68. 41 65 - 60. 40 57. 39 54. 38 53 /20. 37 115 - 114 /19. 36 136. 35 47 - 44. 34 10 - 5 /18.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 210

اصطلاح‌نامه

اعم

عبادات بدنی

اخص

به لحاظ اعمال:

احرام ( فقه )، سعی

به لحاظ حج گزار:

حج بی هوش، حج غیر متمکن، حج مباشری مستطیع، حج نا شنوا

به لحاظ نوع:

حج ( عام )، عمره

وابسته

آیه اباحه، آیه حج ( فقه )، إجزای حج، اتمام حج و عمره، اجبار بر حج، اجتماع زکات و حج، اجرت حج، احتکار ( فقه )، احرام حج، احکام حج، اذن مادر، ارکان حج، اسباب حج، استخفاف حج، استطاعت حج، استهلاک در حج، اشتراط در حج، اعاده حج، اعمال حج، انعقاد حج، انفاق برای حج، انکار حج، ایام معلومات، بطلان حج، بیع غیر ما یحتاج، بیع ما یحتاج، تاخیر حج، تحلل، تحلل از حج، تذکر حج، ترک حج، ترک عمدی حج، تعطیل حج، تعیین حج، تفقه در حج، تقدیم حج بر وصایا، تقصیر محصور، تکرار حج، تلبیه حج، تلفظ به نوع حج، حاجی، حج استیجاری، حج فرستادن، حریت حج گزار، حصر ( فقه )، دعا در حج، دعوی در حج، رجوع از بذل بر حج، سرپرست حجاج، سقوط حج، شک در حج، صدقه بعد از حج، صدقه قبل از حج، عذر در حج، فضیلت حج، فوت حج، قضای حج، کفاره حج، مرگ در حج، مستحبات حج، مسجد الحرام، مکان مقدس، نذر حج، نماز قبل از حج، نیابت در حج، نیت حج، هدیه ثواب حج، هزینه حج، واجبات عبادات، وجوب حج، وصیت به حج، وصیت به مطلق حج، وصیت مدیون به حج، وضو برای اعمال حج، وقت حج، وکالت در حج

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حج ( اعم ) به زیرصفحه حج ( اعم )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آرمان ها و واقعیت های اسلام : صفحه 224
• اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 28، 43، 44، 67، 105
• الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 306
• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 261
• المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 296
• النهایة : صفحه 202
• تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 370
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 214، 219
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 18 : صفحه 2
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 7 : صفحه 3، 19
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 8 : صفحه 387، 423، 457، 485، 615، 663، 691، 733، 779
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 210
• فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 228
• فقه الرضا : صفحه 214
• کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 506
• کشف اللثام (ط.ج) جلد 5 : صفحه 3-8
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 6 : صفحه 4
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 259، 261
• مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 2 : صفحه 119
• مهذب الاحکام جلد 12 : صفحه 5، 12