حج نذری
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حج نذری
حج نذری: حج واجب به سبب نذر.
از آن در باب حج سخن گفتهاند.
از اسباب وجوب حج، نذر آن است؛ بنابر این، کسی که نذر کرده حج بگزارد، وفای به نذر و به جا آوردن حج بر او واجب است.
اگر مستطیع - که حَجَّة الاسلام) ر حَجة الاسلام (بر او واجب است - نذر کند حج بگزارد، در صورتی که نیّت او نذر برای به جا آوردن حَجّة الاسلام باشد، بنابر قول به صحّت چنین نذری، یک حج به عنوان حجّة الاسلام کفایت میکند، و در فرض عدم استطاعت) ر استطاعت (صبر میکند تا استطاعت حاصل شود. و چنانچه نذر محدود به زمانی خاص باشد، در صورتی که آن زمان بگذرد و استطاعت پیدا نشود، نذر منحل میگردد.
امّا اگر نیّت نذر کننده غیر حجة الاسلام باشد، دو حج بر او واجب خواهد بود. البته اگر چنین نذری در سال استطاعت باشد باطل است، مگر آنکه نیّت وی حج گزاردن در صورت زوال استطاعت در آن سال باشد و استطاعت نیز زایل شود، که در این صورت نذرش صحیح است و باید حج را به جا آورد؛ لیکن اگر نذرش مطلق، یا مقیّد به سالی
غیر سال استطاعت باشد، نذر صحیح است و ابتدا حجة الاسلام و سپس حج نذری را به جا میآورد.
اگر غیر مستطیع نذر کند حج بگزارد، در صورت توانایی، به جا آوردن حج نذری واجب است، هرچند استطاعت شرعی نداشته باشد؛ لیکن برخی، استطاعت شرعی را نیز شرط دانسته و گفتهاند: حج نذری به شرط حصول استطاعت پس از نذر بر او واجب میشود و در صورت نگزاردن حج و استمرار استطاعت تا سال آینده، حجة الاسلام نیز بر او واجب میشود. امّا ظاهر کلمات فقها وجوب حجة الاسلام با حصول استطاعت است؛ مگر آنکه حج نذری مقیّد به همان سالی باشد که استطاعت در آن پیدا شده، که در این صورت حج نذری را به جا میآورد. 1
اگر نذر مطلق باشد؛ یعنی نه به نیّت حجة الاسلام باشد و نه به نیّت غیر آن، برخی قدما گفتهاند: به جا آوردن یک حج به نیّت حج نذری از حجة الاسلام کفایت میکند؛ امّا به نیّت حجة الاسلام از حج نذری کفایت نمیکند و حج نذری بر ذمّهاش باقی میماند. 2 لیکن بنابر قول مشهور، در این صورت دو حج بر نذر کننده واجب میشود و به جا آوردن یکی از دیگری کفایت نمیکند. 3
چنانچه نذر کننده در وقت نذر ناتوان از گزاردن حج باشد، آیا بر او واجب است نایب بگیرد؟ مسئله اختلافی است. بنابر قول به عدم وجوب، چنانچه نذر مقیّد به زمانی خاص، و مانع نیز تا آن زمان استمرار داشته باشد، نذر باطل میشود، و اگر نذر مطلق باشد، تا حصول توانایی صبر میکند و با یأس از آن، نذر باطل میشود. لیکن اگر نذر کننده در وقت نذر، در نظر داشته در صورت ناتوانی، نایب بگیرد، بدون هیچ اختلافی نایب گرفتن بر او واجب خواهد بود. 4
کسی که نذر کرده حج بگزارد، چنانچه نذرش به لحاظ انجام دادن حج مقیّد به زمانی خاص نباشد، تأخیر وفای به نذر تا زمان گمان به نزدیک بودن مرگش جایز است؛ امّا اگر با توانایی بر گزاردن حج، آن را به جا نیاوَرَد تا بمیرد، قضای حج از طرف او واجب است؛ لیکن در اینکه
هزینه آن از اصل ترکه میّت برداشت میشود یا از ثلث آن، اختلاف است. و اگر نگزاردن حج در فرض یاد شده بر اثر ناتوانی باشد، قضای آن ساقط میشود.
اگر نذر مقیّد به زمانی خاص باشد، در صورتی که با تمکن از به جا آوردن حج، آن را ترک کند تا بمیرد، قضا و کفّاره؛ هر دو بر او واجب است که از طرف او ادا میشود و اگر ترک حج به سبب مانعی، مانند بیماری منجر به مرگ بوده، قضا واجب نیست. 5
کسی که نذر کرده پیاده حج بگزارد، حج با پای پیاده بر او واجب میشود. آغاز وجوب پیاده روی، هنگام شروع مناسک حج، و پایان آن، به جا آوردن آخرین عمل از اعمال حج، یعنی رمی جمره است. برخی، پایان آن را طواف نساء دانستهاند؛ چنان که برخی، آغاز پیاده روی را شهری که در آن نذر کرده؛ برخی دیگر، شهر نذر کننده، و گروه سوم، نزدیکترین دو محلّ یاد شده به میقات دانستهاند.
کسی که نذر کرده پیاده حج بگزارد، چنانچه مضطرّ به سوار شدن به کشتی و مانند آن گردد، بنابر قول برخی، باید بایستد و نشستن برای او جایز نیست. لیکن برخی، ایستادن را مستحب دانستهاند.
اگر نذر کننده از راه رفتن ناتوان گردد، وجوب آن ساقط میشود و باید سواره حج بگزارد؛ لیکن در اینکه در این صورت، همراه بردن شتری جهت قربانی بر او واجب است یا مستحب، اختلاف است. البته در مسئله اقوال دیگری نیز وجود دارد. 6
1. جواهر الکلام 229 /17 و 2 347. النهایة/ 3 205. جواهر الکلام 356 - 349. 6 345 - 340. 5 345. 4 348 /17.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 236
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- حج از غیر مکان نذر، حج نذری اکراهی، حج نذری میت
- به لحاظ حج گزار:
- حج نذری ضعیف، حج نذری کافر
- به لحاظ مولی علیه:
- حج نذری زوجه، حج نذری عبد، حج نذری فرزند، حج نذری کودک، حج نذری مجنون
وابسته
- إجزای حج نذری، إجزای حجة الاسلام، اذن پدر، استطاعت حج، اعمال حج، تاخیر حج نذری، تداخل در حج نذری و حجة الاسلام، حج مستحب قبل از حج نذری، شرایط حج نذری، عجز از حج نذری، قضای حج نذری، مبدأ حج نذری، مرگ ناذر حج، منع از حج نذری، منع زوجه از حج نذری، موانع حج نذری، نذر، نذر حج، نیابت درحج نذری، نیابت واجب الحج
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 162، 178، 181
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 398
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 388، 402
- ترجمه تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 147
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 108
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 228، 260، 285، 350
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 230
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 213، 236
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 6 : صفحه 9، 75، 108
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 2 : صفحه 122، 154
- مستمسک العروة الوثقی جلد 10 : صفحه 294
- مهذب الاحکام جلد 12 : صفحه 64، 100، 183، 303