تقصیر محصور
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تقصیر در حج: تقصیر از مناسک حج و یکی از دو واجب تخییری است که مرد حاجی بین آن و حلق مخیّر است؛ لیکن بر زن، تقصیر، متعیّن است و حلق جایز نیست. 11 از سوی دیگر بر مردی که نخستین بار حج میگزارد و کسی که موهای خویش را بافته یا جمع کرده و گره زده، همچنین فردی که موهای خود
را برای مصون ماندن از نفوذ حشرات موذی با عسل، صمغ و مانند آن به هم چسبانیده است، بنابر نظر گروهی از فقها، حلق متعیّن است و تقصیر کفایت نمیکند. 12
جایگاه تقصیر بعد از قربانی؛ 13 محل آن سرزمین منی14 و زمان آن بنابر قول مشهور، روز عید قربان است. 15
به قول مشهور تمامی محرّمات احرام - به جز زن، بوی خوش و صید - بعد از تقصیر یا حلق، حلال میگردد. 16
از تقصیر به معنای دوم در باب صلات بحث شده است.
متعلّق تقصیر گاه خود نماز است - که نمازهای چهار رکعتی در سفر) ر قصر (و یا به جهت ترس از دشمن) ر نماز خوف (، کوتاه و دو رکعتی میشود - و گاه برخی دیگر از اعمال عبادی مانند کوتاه کردن اذان و اقامه و اکتفا به یک بار گفتن در هر فصل در سفر یا وقتی که نماز گزار عجله دارد. 17
از تقصیر به معنای سوم در بیشتر ابواب فقهی سخن رفته است.
کوتاهی در عمل یا نسبت به فراگیری احکام و مسائل مورد نیاز و ابتلای مکلّف، صورت میگیرد و یا نسبت به انجام دادن تکالیف شرعی با علم به آن. به کسی که در فراگیری احکام کوتاهی میکند جاهل مقصّر گفته میشود، در مقابل جاهل قاصر) ر جهل (.
جاهل مقصّر حکم عامد را دارد؛ بدین معنا که چنین شخصی اگر به جهت جهل، عملی را ترک کند حکم کسی را دارد که به عمد و با علم و آگاهی آن عمل را ترک کرده است. 18 چنانکه کوتاهی در فراگیری احکام و مسائل واجب و مورد نیاز، حرام است) ر آموزش (.
آثار تقصیر: تقصیر در اعمال و وظایف شرعی علاوه بر آنکه موجب استحقاق عقاب میگردد، در مواردی ضمان را نیز به دنبال دارد، که به برخی از آنها اشاره میشود.
امانتها: کوتاهی در حفظ امانت، حرام و موجب ضمان است) ر امانت (.
تقصیر حاکم: اگر حاکم در حکم خود اشتباه کند و بر اثر آن چیزی تلف شود،
در صورتی که در مقدّمات حکم خود کوتاهی کرده باشد ضامن است و در صورت عدم تقصیر، از بیت المال جبران میشود. 19
تقصیر پزشک: هرگاه پزشک با تجویز دارویی به بیمار موجب مرگ او یا آسیب رسیدن به عضوی از اعضای او یا غیر آن شود، بنابر قولی تنها در صورت کوتاهی ضامن است20) ر پزشکی (.
) ر افراط.
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
بازماندن از اتمام حج یا عمره به سبب بیماری. به فرد بازمانده « محصور » یا « مُحصَر » گفته می شود.
اعم
وابسته
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 368
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 335
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 13 : صفحه 150
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 460
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 296
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 20 : صفحه 113، 148
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 638
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 7 : صفحه 401، 411
- مهذب الاحکام جلد 15 : صفحه 6، 27