احرام ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
احرام
احرام: نخستین عمل از مناسک عمره و حج.
تعریف‌های مختلفی از احرام در فقه شده است: ماهیّت ترکیب یافته از پوشیدن دو جامه احرام، نیّت و تلبیه 1 (--» تلبیه) ،
عمل مرکّب از نیّت و تلبیه 2، آمادگی نفسانی بر ترک محرّمات تا پایان مناسک 3، واقع ساختن تلبیه همزمان با نیّت حج یا عمره، پوشیدن دو جامه احرام و واقع ساختن تلبیه مقارن با نیّت 4، صفت اعتباری بر آمده از یکی از دو سبب؛ التزام به ترک محرّمات یا قصد ترک آن‌ها 5، تلبیه، آنچه بر تلبیه مترتّب می‌گردد. 6 از این موضوع در باب حج بحث شده و مهم ترین مباحث آن عبارت است از:
مقدّمات احرام: کوتاه نکردن موی سر و ریش از اول ذیقعده برای حاجی و یک ماه قبل از عمره برای عمره گزار (--» عمره) به قول مشهور، گرفتن ناخن و شارب، نظافت کردن خود، غسل احرام، مُحرِم شدن پس از نماز فریضه و خواندن نماز احرام (--» نماز احرام) ، از مقدّمات و مستحبات قبل از احرام به شمار می‌روند. 7
احکام احرام: احرام در بر دارنده فعل‌ها و ترک هایی است. افعال یا واجب است یا مستحب و ترک‌ها نیز یا حرام است یا مکروه.
واجبات:
1. پوشیدن دو جامه احرام برای مرد که یکی اِزار (لنگ) نام دارد و از ناف تا زانو را می‌پوشاند و دیگری رداء که بر دوش انداخته شود. 8
2. نیّت. 9
3. تلبیه 10 (گفتن لبّیک‌های چهار گانه) (--» تلبیه) .
لباس احرام باید شرایط لباس نماز گزار را داشته باشد 11 (--» لباس نماز گزار) . در لباس احرامِ زن کیفیّت خاص شرط نیست و در این که می‌تواند حریر خالص بپوشد یا نه، اختلاف است. 12
مستحبات:
1. تکرار تلبیه در حال احرام به ویژه هنگام خوابیدن و برخاستن از خواب، بر آمدن بر بلندی و فرود آمدن از آن و پس از هر نماز واجب و مستحب و هنگام سحر.
2. بلند کردن صدا به تلبیه برای مرد به قول مشهور.
3. تلفّظ آنچه نیّت می‌نماید.
4. شرط کردن با خدا هنگام احرام مبنی بر خروج از احرام در صورت پیدایش حادثه‌ای که مانع ادامه مناسک گردد.
5. احرام در لباس سفید و از جنس پنبه. 13
محرّمات:
1. شکار حیوان وحشی صحرایی و نیز ذبح آن، نشان دادن آن به شکارچی، نگهداری آن تا وقتی که بمیرد یا دیگری آن را شکار کند و خوردن گوشت آن، هر چند غیر مُحرِم آن را شکار کرده باشد. 14
2. آمیزش با همسر و نیز بوسیدن، لمس و نگاه کردن از روی لذّت به او.
3. عقد ازدواج برای خود یا دیگری و نیز شاهد بر عقد بودن به قول مشهور.
4. استمناء. 15
5. استعمال عطر؛ البته در این که استعمال همه انواع عطر حرام است یا برخی از انواع آن مانند مشک، عود و عنبر، اختلاف است. قول نخست به مشهور نسبت داده شده است. به قول مشهور، استعمال خلوق کعبه (چیزی که کعبه را با آن خوش بو می‌کنند) ، حرام نیست. 16
6. گرفتن بینی از بوی بد به قول مشهور. 17
7. پوشیدن لباس دوخته برای مرد 18 و قفّازین (دستکشی که زنان عرب در درون آن پنبه می‌گذاردند و می‌پوشیدند تا انگشتان و دستشان پوشیده بماند) برای زن. 19
8. سرمه کشیدن به چیز خوش بو به قول مشهور. در حرمت و کراهت سرمه سیاه کشیدن، اختلاف است. 20
9. پوشاندن تمام روی پا برای مرد به قول مشهور. 21
10. فسوق (--» فسوق) .
11. جدال (--» جدال) .
12. کشتن و ا نداختن شپش از بدن در صورت آزار نداشتن آن به قول مشهور در بقیه حشرات مانند پشه، کک و کنه، اختلاف است. 22
13. انگشتر به دست کردن به قصد زینت و نیز استعمال زیور آلات برای زن به قصد زینت به قول مشهور. 23
14. استعمال روغن خوش بو و مالیدن هر نوع روغن به بدن به قول مشهور. 24
15. ازاله مو از بدن به تراشیدن یا کندن و مانند آن مگر به جهت ضرورت. 25
16. پوشاندن سر برای مرد. 26
17. ارتماس (سر در آب فرو بردن) . در این که ارتماس به طور مستقل از محرّمات احرام است یا از مصادیق عنوان قبلی یعنی پوشاندن سر به شمار می‌رود، اختلاف است. بنا بر قول اول، حرمت آن مشترک بین زن و مرد است، ولی بنا بر قول دوم، اختصاص به مرد دارد. 27
18. پوشاندن صورت با روبند برای زن، لیکن به قول مشهور اسدال (--» اسدال) جایز است. 28
19. سایه قرار دادن بالای سر در حال حرکت و سیر بین منازل مکّه و مدینه برای مرد مگر به جهت ضرورت و عذر. در این که حکم یاد شده اختصاص به سواره دارد یا پیاده را نیز شامل می‌شود، اختلاف است. 29
20. ناخن گرفتن. 30
21. کندن و قطع کردن درخت یا گیاه حرم (--» حرم) 31 جز درخت میوه و گیاه اِذخِر (--» اِذخر) و آنچه در ملک انسان روییده است. 32
22. حمل سلاح بدون ضرورت به قول مشهور. 33
23. غسل دادن و حنوط کردن محرم میّت با کافور 34 (--» حنوط) .
24. نگاه کردن در آیینه به قول مشهور. 35
مکروهات:
1. احرام در لباس سیاه، راه راه و چرکین.
2. خوابیدن بر رخت خواب و بالش زرد.
3. حمّام کردن و کیسه و مانند آن بر بدن کشیدن.
4. لبّیک گفتن در پاسخ کسی که او را صدا می‌زند.
در کراهت و حرمت استعمال حنا برای زینت و نیز بوییدن گل، اختلاف است. 36
سایر احکام: محل احرام یکی از میقات‌های تعیین شده است 37 (--» میقات) . طهارت از حدث اکبر و
اصغر (--» حدث) در احرام شرط نیست. 38 اگر پس از انجام مناسک متوجه شود که احرام را ترک کرده، چنانچه ترک آن از روی نا آگاهی به مسأله یا فراموشی باشد، نزد مشهور فقها عملش صحیح است. 39 انعقاد احرام در حج تمتّع (--» حج تمتّع) ، و اِفراد (--» حج افراد) ، تنها با تلبیه است؛ ولی در حج قران (--» حج قران) بنا بر قول مشهور هم به تلبیه منعقد می‌شود و هم به اِشعار (--» اشعار) یا تقلید 40 (--» تقلید) .
احرام به حج یا عمره برای داخل شدن در مکّه واجب است. بیمار و کسی که به اقتضای شغلش لازم است به طور مکرر تردد نماید و نیز کسی که از احرام قبلی اش یک ماه نگذشته است، می‌توانند بدون احرام وارد مکّه شوند. 41 احرام زن مانند احرام مرد است، مگر در آنچه که برای زن استثنا شده است مانند پوشیدن لباس دوخته و پوشاندن سر. 42 پیش از اتمام اعمال احرام قبلی، احرام دوباره جایز نیست. 43 محرم اگر به سبب اِحصار (--» احصار) یا صدّ (--» صدّ) از انجام بقیّه مناسک باز ماند، می‌تواند با شرایطی از احرام خارج شود. 44
کفّاره: ارتکاب برخی محرّمات احرام مانند شکار کردن، آمیزش با همسر و نیز بوسیدن و نگاه کردن با لذّت به او، استمناء، پوشاندن سر برای مرد، استعمال بوی خوش، پوشیدن لباس دوخته، سایه قرار دادن بر سر در حال حرکت به قول مشهور، ناخن گرفتن، ازاله مو از بدن، جدال و قطع گیاه حرم، موجب ثبوت کفّاره (--» کفّاره) می‌گردد 45، امّا ارتکاب محرّمات دیگر، کفّاره ندارد. 46 به قول مشهور، کفّاره از دیوانه و نیز کسی که از روی نا آگاهی یا فراموشی مرتکب یکی از محرّماتِ دارای کفّاره - جز شکار - شده باشد ساقط است. 47 (--» حج)
1 - مختلف الشیعة 4 43.
2 - السرائر 1 527.
3 - غایة المراد 1 389.
4 - جواهر الکلام 18 197 - 199.
5 - مستمسک العروة 11 359.
6 - معتمد العروة 3 332.
7 - مستند الشیعة 11 263 - 280.
8 - جواهر الکلام 18 232 - 236.
9 - 199.
10 - 215.
11 - 239 - 242.
12 - 242 - 245.
13 - 272 - 282.
14 - 286.
15 - 297 - 308.
16 - 317 - 329.
17 - 331.
18 - 335.
19 - 341.
20 - 346.
21 - 349.
22 - 355 - 368.
23 - 370 - 372.
24 - 374 - 376.
25 - 377.
26 - 382.
27 - معتمد العروة 4 220.
28 - جواهر الکلام 18 389 - 391.
29 - 394 و مستند الشیعة 12 30.
30 - جواهر الکلام 18 411.
31 - 412.
32 - 417 - 419.
33 - 422.
34 - 421.
35 - 348.
36 - 423 - 437 و مناسک مراجع 151.
37 - العروة الوثقی 2 557.
38 - مناسک مراجع 143.
39 - جواهر الکلام 18 123.
40 - الحدائق الناضرة 15 48.
41 - جواهر الکلام 18 437 - 449 و ریاض المسائل 6 349 - 353.
42 - جواهر الکلام 18 450.
43 - 250.
44 - 20 111 - 145.
45 - 189 - 438.
46 - مستند الشیعة 13 298.
47 - جواهر الکلام 20 438 - 44.
منابع
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
نخستین عمل از مناسک عمره و حج
مترادفات
از واژه «احرام ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- احرام بدون تلبیه، احرام بعد از احرام، احرام ولی
- به لحاظ استحباب:
- احرام بعد از زوال، احرام بعد از نماز واجب
- به لحاظ ترک مستحب:
- احرام بدون غسل، احرام بدون نماز
- به لحاظ جنسیت:
- احرام خنثی، احرام زن، احرام مرد
- به لحاظ حالات محرم:
- احرام اهل مدینه، احرام بی هوش، احرام بیمار، احرام عبد، احرام قبل از ارتداد، احرام قبل از اسلام، احرام کافر، احرام معذور
- به لحاظ زمان:
- احرام در غیر ماههای حج، احرام قبل از تحلیل یک ماه
- به لحاظ سبب:
- احرام برای دخول مکه، احرام به عهد، احرام به قسم، احرام به نذر، احرام حج، احرام در نیابت قضای طواف، احرام عمره
- به لحاظ غیر مکلف:
- احرام کودک، احرام مجنون
- به لحاظ محدث:
- احرام جنب، احرام نفسا
- به لحاظ مکان:
- احرام از بالای محاذات میقات، احرام از حرم حضرت محمد ( ص )، احرام از خارج مسجد شجره، احرام از ذات عرق، احرام از رابغ، احرام از محاذات میقات، احرام از مکه، احرام از میقات، احرام بعد از میقات، احرام قبل از میقات ( فقه )
- به لحاظ نیت:
- احرام بدون تعیین نیت، احرام بدون نیت، احرام حج و عمره با یک نیت
- به لحاظ پوشش:
- احرام با اکثر از دو لباس، احرام با حریر، احرام بدون لباس، احرام در لباس
وابسته
- آداب احرام ( فقه )، آمیزش در احرام، ابطال احرام، احتباء در احرام، احکام احرام، ادماء در احرام، ازاله ریش، ازاله موی زهار، ازاله موی زیر بغل، ازاله موی سر مُحْرم، استظلال مُحْرِم، استعمال انفیه، استعمال انفیه در احرام، استعمال بوی خوش ( فقه )، استعمال ریاحین، استمنای مُحْرم، اشتراط در حج، اعاده احرام، بخور بوی خوش در احرام، بطلان احرام، بوییدن خلوق کعبه، پوشش در احرام، تاخیر احرام، تجدید احرام، تحلل، تختم در احرام، ترک احرام، تزریق مُحْرم، تیمم قبل از احرام، حج بدون احرام، حجامت در احرام، حلق در احرام، خواستگاری در احرام، خوردن در احرام، سرمه کشی در احرام، سهو در احرام، شرایط احرام، صید در احرام، طلاق در احرام، طهارت در احرام، غسل احرام، فسوق در احرام، قاعده کل من مرّ بمیقات وجب علیه الاحرام، قصد احرام، کشتن حیوان در احرام، کشتی در احرام، کفاره احرام، لباس احرام، لنگ احرام، لواط در احرام، محرمات احرام، مرگ قبل از احرام، مرگ مُحْرم، مستحبات احرام، مقدمات احرام، مکروهات احرام، نذر احرام، نسیان احرام، نظافت قبل از احرام، نقاب در احرام، نکاح در احرام، نماز احرام، نیابت در احرام، نیت احرام، واجبات احرام، وقت احرام، ولایت بر احرام، ولایت پدر بر احرام، ولایت جد بر احرام
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه احرام ( فقه ) به زیرصفحه احرام ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 268
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 314، 364
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 2 : صفحه (128-131)
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 1 : صفحه 305
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 4 : صفحه 93[۱]
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 413
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 110
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 18 : صفحه 136
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 274، 275
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 520
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 6 : صفحه 159
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 7 : صفحه 185
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 2 : صفحه 226
- مهذب الاحکام جلد 14 : صفحه 5