امر به معروف و نهی از منکر ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر: واداشتن به نیکی و بازداشتن از بدی.
مراد فقها از امر و نهی، مطلق بر انگیختن کسی بر انجام یا ترک چیزی
است؛ خواه به گفتار یا کردار. و مراد از معروف و منکر، هر کار پسندیده و ناپسند از نظر عقل و شرع است؛ اعم از واجب، مستحب، حرام و مکروه. 1 از آن در باب امر به معروف و نهی از منکر بحث شده که به مباحث کلّی آن در سه محور اشاره می‌کنیم:
1. حکم تکلیفی: امر به معروف و نهی از منکر در واجبات و محرّمات، واجب و در مستحبات و مکروهات، مستحب است. 2 وجوب یا استحباب آن، توصّلی (--» توصّلی) است که قصد قربت در آن معتبر نیست 3، لیکن در کفایی (--» وجوب کفایی) یا عینی (--» وجوب عینی) بودن آن، اختلاف است. 4
2. شرایط: آگاهی و شناخت امر کننده و نهی کننده نسبت به معروف مورد امر و منکر مورد نهی، احتمال تأثیر، اصرار فاعل بر استمرار ترک واجب یا فعل حرام هر چند به عزم بر ارتکاب مجدّد آن، معذور نبودن وی در ارتکاب، و عدم وجود مفسده و زیان برای آمر و ناهی یا یکی از مسلمانان 5، از شرایط آن است.
در صورت شک در تحقّق یکی از شرایط یاد شده، امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست. 6
3. مراتب: انکار به قلب با اعراض و ابراز ناخشنودی از عمل، انکار به زبان و انکار به دست، مراتب امر به معروف و نهی از منکر است. در این مراتب باید به ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم تر به مرتبه شدیدتر پیش رفت. از این رو، اگر با زبان می‌توان از منکر، بازداشت، با دست جایز نیست. 7
اگر دفع منکر توقّف بر اتلاف مال دیگری باشد، در صورت نابود کردن آن، ناهی ضامن نیست مانند آلات لهو (--» آلات لهو) و آلات قمار 8 (--» آلات قمار) ، لیکن چنانچه ناهی در جلوگیری از منکر، از حدّ لازم و ضروری تجاوز کند و منجرّ به وارد آمدن خسارت به طرف گردد، ضامن است. 9 به قول مشهور، اگر باز داشتن از منکر متوقّف بر قتل یا مجروح کردن باشد، مشروط به اذن امام یا مأذون از سوی او است. 10
گرفتن اجرت برای امر به معروف و نهی از منکر جایز نیست، زیرا از واجبات است 11، لیکن اگر کسی از باب حسبه (--» امور حسبی) متولّی این امر قرار داده شود، ارتزاق وی از بیت المال (--» بیت المال) همچون قاضی و مؤذّن جایز است (--» ارتزاق) .
1 - مهذّب الاحکام 15 213 و جواهر الکلام 21 356.
2 - جواهر الکلام 21 363 - 365.
3 - توضیح المسائل مراجع م 2790.
4 - جواهر الکلام 21 359.
5 - منهاج الصالحین (خویی) 1 351 - 352 و جواهر الکلام 21 366 - 371.
6 - مهذّب الاحکام 15 222.
7 - جواهر الکلام 21 374 - 383.
8 - 37 111.
9 - تحریر الوسیلة 1 480.
10 - جواهر الکلام 21 383.
11 - جواهر الکلام 22.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 659
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- امر و نهی اشتباهی، امر و نهی امور احتیاطی، امر و نهی با احتمال قیام غیر، امر و نهی با علم اجمالی، امر و نهی در مقدمات حرام
- به لحاظ آمروناهی:
- امر و نهی بدون اذن حاکم، امر و نهی جاهل، امر و نهی حاکم، امر و نهی رعیت، امر و نهی عادل، امر و نهی عالم، امر و نهی عبد، امر و نهی غنی، امر و نهی غیر مکلف، امر و نهی فاسق، امر و نهی فقیر
- به لحاظ اجزا:
- امر به معروف ( فقه )، نهی از منکر ( فقه )
- به لحاظ انفرادواجتماع:
- امر و نهی اجتماعی، امر و نهی انفرادی
- به لحاظ تأثیر:
- امر و نهی با تاثیر، امر و نهی با خوف مفسده، امر و نهی با عدم تاثیر، امر و نهی موجب وهن شریعت
- به لحاظ تجاهر مرتکب:
- امر و نهی غیر متجاهر، امر و نهی متجاهر
- به لحاظ خویشاوندی:
- امر و نهی ابوین، امر و نهی زوج، امر و نهی زوجه، امر و نهی فرزند
- به لحاظ شرایط آمر و ناهی:
- امر و نهی با قدرت اجمالی، امر و نهی بدون رعایت مراتب
- به لحاظ عذرمرتکب:
- امر و نهی با احتمال عذر، امر و نهی مدعی عذر، امر و نهی معذور
- به لحاظ علنی وغیرعلنی بودن:
- امر و نهی آشکار، امر و نهی پنهانی
- به لحاظ لفظ:
- امر و نهی شفاهی، امر و نهی کتبی
- به لحاظ متوقف علیه:
- امر و نهی متوقف بر اجازه گناه، امر و نهی متوقف بر اجتماع، امر و نهی متوقف بر تصدی ریاست، امر و نهی متوقف بر تهدید، امر و نهی متوقف بر تهیه اسباب، امر و نهی متوقف بر ضرر، امر و نهی متوقف بر گناه، امر و نهی متوقف بر مفسده، امر و نهی متوقف بر موعظه، امر و نهی متوقف بر هزینه
- به لحاظ مراتب:
- امر و نهی زبانی، امر و نهی قلبی، امر و نهی یدی
- به لحاظ مرتکب:
- امر و نهی با اراده گناه، امر و نهی به غیر مکلف، امر و نهی متجری، امر و نهی مرتکب اطراف علم اجمالی، امر و نهی مرتکب شبهه بدویه، امر ونهی بد حجاب
وابسته
- اجرت امر و نهی، احکام امر و نهی، اذن حاکم در امر ونهی، اضرار به فاعل منکر، اظهار کراهت به منکر، اقدام غیر به امر و نهی، اکراه بر ارتکاب منکر، اکراه بر ترک معروف، امر به امر و نهی، امر به منکر و نهی از معروف، انتفاء مفسده امر و نهی، اِعراض از فاعل منکر، تجسس برای امر و نهی، تزاحم در امر و نهی، تعدی آمر و ناهی، تعلم معروف و منکر، تقیه ( فقه )، جعاله بر امر و نهی، حکومت اسلامی ( فقه )، رد جوایز ظالم، شرایط امر و نهی، ضرر به آمر، ضرر به مأمور، عدم تأثیر امر و نهی، عدم قدرت بر امر و نهی، علم به معروف و منکر ( فقه )، قصد قربت در امر و نهی، گشت مبارزه با مفاسد، مراتب امر و نهی، مسقطات امر و نهی، مفسده امر و نهی، منکر امر و نهی، منکرات، نیابت در امر و نهی، وجوب امر و نهی
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امر به معروف و نهی از منکر ( فقه ) به زیرصفحه امر به معروف و نهی از منکر ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=142&p=1&g=34&showitem=249
- الجامع العباسی : صفحه 161، 162
- الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 2 : صفحه 47
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 409
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 5 : صفحه 123، 125
- ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 1 : صفحه 397
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 462
- جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 5 : صفحه 398
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 484
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 21 : صفحه 352، 358
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 31 : صفحه 188، 199، (210-211)، 216، 232
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 9 : صفحه 4، 10، 13، 14، 42، 55، 63، 67، 105، 106، 131، 133، 165، 188، 198، 219، 268، 275
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 341
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 659
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 2 : صفحه 282
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 2 : صفحه 21
- کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 1 : صفحه 432
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 4 : صفحه 471
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 3 : صفحه 100
- مهذب الاحکام جلد 15 : صفحه 211