تجوید قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تجوید قرآن : علم مشتمل بر قواعد قرائت قرآن
قرآن مجید به زبان عربی (فصیح‌ترین زبان‌ها) نازل شده است، و اگر قاری شرایط صحت قرائت را رعایت کند، به اجری بزرگ می‌رسد. بنا به دستور قرآن، قاری باید با رعایت قواعد قرائت، در درست‌خوانی آن بکوشد؛ آن‌جا که می‌گوید: «وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا»؛ «و قرآن را شمرده شمرده بخوان» (مزمل// 4) . امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: مراد از ترتیل، محافظت محل وقف‌ها و مخارج حروف است.
«تجوید» علمی است که قاری را به هدف قرائت قرآن نزدیک می‌سازد. این فن نزد پیشینیان، دربردارنده معرفی صفات حروف و مخارج آن‌ها بود؛ ولی پس از نزول قرآن و قرائت آن رونق بیشتری یافت؛ تا این که رسول اکرم (ص) اصول آن علم را به ابن مسعود آموخت.
تجوید در لغت به معنای تحسین و نیکوکردن، و در اصطلاح عبارت است از تلاوت قرآن به گونه‌ای که خداوند آن را بر پیامبر نازل کرد؛ به‌گونه‌ای که «حق» و «مستحق» حروف به آن‌ها داده شود. حق حرف، به صفاتی گفته می‌شود که لازمة آن حرف باشد همچون صفات و ویژگی‌هایی که هر یک از حروف به تنهایی و بدون ترکیب در کلمه پیدا می‌کنند؛ مانند: شدّت، رخوت، اطباق، انفتاح، جهر، همس، صفیر و..... و مستحق حرف، به احکامی گفته می‌شود که از پیوستن حرف یا حروفی در ترکیب با حروف و یا حرکات دیگر به دست می‌آید مثل تفخیم، ترقیق، مدّ، ادغام، اخفاء و....
متأخران، فن تجوید را دانشی می‌دانند که در زمینه قواعد کلی و اصول مسلمی گفت‌و‌گو می‌کند که از کیفیت قرائت قاریان و ضوابط زبان عربی اخذ شده و شامل مبحث مخارج حروف، صفات آن‌ها، ترقیق، تفخیم، مد، قصر، اشمام، وقف و وصل و… است.
موضوع تجوید، کلمات قرآنی؛ و ثمره آن، نگهداری زبان از اشتباه لحن در تلفظ قرآن است، و شرافت تجوید از آن جهت که به اشرف کتب تعلق دارد، بسیار زیاد است.
علم تجوید را باید زاییده قرائت دانست. نخستین کسی که در این زمینه کتابی گردآورد، ابومزاحم موسی بن عبیدالله خاقانی (م 325 ق) است.
نیز ر.ک:قرائت قرآن.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 346
- درآمدی برعلم تجوید : صفحه (40-41)
- العقد الفرید فی فن التجوید : صفحه 19
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تجوید قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تجوید قرآن به زیرصفحه تجوید قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اعجاز قرآن : صفحه 136
- اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد : صفحه 73
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 346، 350
- البرهان فی علوم القرآن : صفحه 56، 144
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 253، 254، 255، 256، 259
- العقد الفرید فی فن التجوید : صفحه 19
- تجوید استدلالی : صفحه (103-105)
- تجوید جامع : صفحه (32-35)
- تلخیص التمهید : صفحه 8
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم جلد 2 : صفحه 26
- دائرة المعارف تشیع : صفحه 165
- درآمدی برعلم تجوید : صفحه (40-41)
- دراسات فی القرآن الکریم : صفحه 8، 9
- سلسله مباحث قرآن شناسی : صفحه 25
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 135
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 404