اماله
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اماله : خارج‌کردن حرف از حالت فتح به سوی کسره و یاء
یکی از مباحث در علم قرائت، بحث اماله و فتح است. «اماله» مصدر باب افعال است و در اصل «اِمیال» بوده و به معنای میل‌دادن است. در علم تجوید، میل‌دادن فتحه به جانب کسره و «الف» به طرف «یاء» را اماله می‌نامند؛ به عبارت دیگر، خارج‌کردن حرف از حالت فتح و میل‌دادن آن به سوی کسره و «یاء» را اماله گویند.
اماله بر دو قسم است: 1. اماله صغرا، یا بین‌بین و متوسط؛ 2. اماله کبرا یا تام.
سبب عمده اماله دو چیز است: 1. کسره؛ 2. یاء. اگر کلمه‌ای دارای کسره یا حرف «ی» باشد، فتحه یا الف ماقبل یا مابعد آن‌ها اماله می‌شود؛ مانند: «إِیَّاکَ» که فتحه پس از کسره اماله می‌گردد. و نیز مانند: «مجرِیها» که در اصل «مجرَیها» بود که فتحه اماله و به کسره تبدیل شده است.
علت عمده اماله را سهولت تلفظ گفته‌اند؛ چون کسره ساده‌تر از فتحه است؛ در نتیجه، الف و فتحه را به جانب کسره میل می‌دهند.
معنای دیگر اماله، میل دادن کسره به «یا» است؛ مانند: «بسم‌الله»، و اماله مشهور همان اوّلی است. برای فراگیری تلفظ اماله به اهل فن و استاد نیاز است.
و اما «فتح»، که گاهی به آن «تفخیم» هم گفته می‌شود، به این معنا است که قاری دهان خود را برای تلفظ حرف، بگشاید. فتح بر دو قسم است: فتح شدید، فتح متوسط. فتح شدید، گشودن دهان تا حدّ امکان برای تلفظ لفظ است، که در قرائت قرآن جایز نیست و بلکه در لغت عرب هم جاری نیست. و فتح متوسط، گشودن دهان است به مقدار متوسط بین فتح شدید و اماله صغرا.
یکی از موارد اختلاف در بحث فتح و اماله این است که اماله فرع برای فتح است یا هر کدام، اصل مستقلی است؟ وجه قول اول این است که اماله جایز نیست مگر سببی برای آن پیدا شود، و در صورت فقدان سبب، «فتح» لازم است و در صورت وجود سبب اماله هم، فتح و اماله هر دو جایز است، و هر کلمه‌ای که به اماله تلفظ شده، در میان عرب، کسانی هستند که آن را به «فتح» تلفظ می‌کنند، و اطّراد و شیوع «فتح» دلالت بر اصلیت آن و فرعیت اماله می‌کند.
برخی، با توجه به حدیث نبوی: «نزل القرآن بالتفخیم» اماله در قرآن را ناپسند دانسته‌اند، اما دیگران در تفسیر آن، به گونه‌ای که با اِعمال اماله سازگار باشد، وجوهی را ذکر کرده‌اند.
نیز ر.ک:اماله کبری، اماله صغری.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 321
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (314-317)
- حلیة القرآن قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم جلد 2 : صفحه 69
- التحدید فی الاتقان و التجوید : صفحه 103
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اماله به زیرصفحه اماله/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.