پوشش ( عمل )

احکام مشترک: بر هر مکلّفی - جز زن و شوهر و نیز کنیز و مولا نسبت به یکدیگر - پوشاندن عورت از دیگران حتّی محارم) ر محارم (بلکه دیوانه و کودک ممیّز) برخوردار از قدرت تمییز و

تشخیص زشتی و زیبایی (واجب است. 1 در وجوب ستر عورت از ممیّزی که هنوز غریزه شهوت و میل جنسی در او به هیجان نیامده اختلاف است. 2 مراد از عورت بنابر نظر مشهور - بلکه ادّعای اجماع شده - در مرد عبارت است از آلت تناسلی، بیضه‏ها و حلقه دُبُر و در زن، قُبُل و دُبُر. برخی عورت را - اعم از مرد و زن - به مابین ناف و زانو تعریف کرده و پوشاندن آن مقدار را واجب دانسته‏اند؛ 3 لیکن بنابر نظر مشهور، پوشاندن مابین ناف و زانو مستحب است. 4

واجب در پوشش عورت، ستر خود عورت است نه حجم آن؛ البتّه نباید ساتر به قدری نازک باشد که شبح و نمای عورت از روی آن پیدا باشد. 5 در جنس ساتر، نوع خاصّی شرط نیست؛ بلکه پوشش با هر چیزی تحقّق پیدا کند حتّی با دست کفایت می‏کند. 6

احکام اختصاصی زن: احکام پوشش مربوط به زن یا ناظر به وظیفه وی در ارتباط با نامحرم است و یا ناظر به وظیفه او در ارتباط با عبادات.

احکام قسم اوّل

بر زن واجب است تمامی بدن خود - جز صورت و دست از سر انگشتان تا مچ و نیز پا از سر انگشتان تا مچ - را از نامحرم بپوشاند. در وجوب پوشاندن صورت و دستها از سر انگشت تا مچ و نیز قدمها اختلاف است.

مراد از نامحرم هر بیننده بالغ و نیز نابالغ ممیّز بجز شوهر و محارم است. 7

به نصّ قرآن کریم8 بر زن واجب نیست خود را از مردان »غیر اولی الإرْبَه«) ر اولی الاربه (بپوشاند. در مراد از »غیر اولی الإرْبَه« اختلاف است. برخی آن را به پیر مردانی تفسیر کرده‏اند که بر اثر پیری زیاد رغبتی به زناشویی ندارند. 9

پوشاندن موی اصلی از نامحرم واجب است؛ لیکن در وجوب ستر موی مصنوعی، مویْ‏بند و زیور آلات متّصل به مو - با پوشیده بودن موی اصلی - اختلاف است. 10 پیرزنانی که بر اثر پیری امیدی به ازدواج ندارند به نصّ قرآن کریم11 از حکم یادشده مستثنا هستند و نمایاندن آن مقدار از مو که نپوشاندن آن برای پیرزنان، متعارف

می‏باشد - مانند بعض مو و ذراع - برای آنان جایز است، مشروط بر آنکه از این کار قصد خودنمایی نداشته باشند؛ هرچند پوشاندن آن مقدار نیز برای آنان افضل است. 12

احکام قسم دوم

صلات: واجب است زن بالغ آزاد تمام بدن خود را در نماز بپوشاند خواه بیننده‏ای باشد یا نباشد؛ لیکن پوشاندن صورت، دست از سر انگشتان تا مچ و بنابر مشهور قدم) از سر انگشتان پا تا مچ (لازم نیست. البتّه بنابر قول وجوب پوشیدن آنها از نامحرم، در صورت وجود بیننده نامحرم، پوشیدن آنها نیز واجب خواهد بود. 13 برخی نسبت به وجوب ستر مقدار اضافی موها که بر صورت یا پشت افشانده شده و نیز گردن، تأمّل و تردید کرده‏اند؛ 14 بلکه عدم وجوب ستر مقدار اضافی موها به ظاهر عبارات اکثر فقها نسبت داده شده است. 15 از بعض قدما نیز قول به عدم وجوب پوشاندن سر نقل شده است. 16 پوشاندن سر در نماز بر کنیز بالغ و دختر نابالغ واجب نیست. 17

حج: پوشاندن صورت با روبند یا غیر آن که متّصل به صورت باشد در حال احرام حرام است18) ر اسدال (. در اینکه پوشاندن روی پا نیز حرام است یا نه، اختلاف می‏باشد. 19

احکام اختصاصی مرد: پوشاندن عورت در نماز واجب است، خواه بیننده - اعم از محرم و نامحرم - وجود داشته باشد یا نباشد. 20 عریان نماز گزاردن در صورتی که عورت پوشیده باشد جایز است، هرچند کراهت دارد. 21

پوشاندن سر22 و نیز - بنابر مشهور - روی پا23 در حال احرام، حرام است.

ویژگیهای پوشش در نماز: پوشش در نماز از جهاتی با غیر نماز تفاوت دارد، از جمله:

1. پوشش در نماز واجب است؛ هرچند بیننده‏ای نباشد ولی در غیر نماز تنها با وجود بیننده نامحرم واجب خواهد بود.

2. پوشش در غیر نماز با هر ساترِ مانع از نگاه دیگران تحقّق می‏یابد؛ لیکن در نماز - در غیر حال ضرورت - باید از نوع لباس باشد. در کفایت پوشش به گیاهان

و برگ درختان در غیر حال ضرورت و نیز در اینکه پوشش به مثل گِل در حال اختیار کافی است یا تنها در حال ضرورت؛ و یا حتّی در حال ضرورت نیز کفایت نمی‏کند - و در نتیجه چنین کسی فاقد ساتر محسوب می‏شود - اختلاف است24) ر لباس نمازگزار (.

آداب پوشیدن: آغاز کردن از طرف راست بدن در پوشیدن لباس؛ و خواندن دعاهای وارد شده هنگام پوشیدن لباس نو مستحب است. نشسته پوشیدن شلوار مستحب و ایستاده پوشیدن آن و نیز کفش مکروه است. 25

2. پوشیدنی: پوشش به لحاظ جنس یا صفت پوشیدنی دارای احکامی است که در برخی ازآنها زن با مرد تفاوت دارد. برخی احکام نیز اختصاص به پاره‏ای احوال، همچون نماز و احرام دارد.

واجبات: از واجبات احرام پوشیدن دو جامه احرام برای مرد است. 26

مستحبات: پوشیدن لباس نظیف، سفید و از جنس پنبه یا کتان، مستحب است. 27

محرّمات: پوشیدن لباس ابریشم خالص یا لباسی که آستر آن ابریشم خالص باشد28) ر ابریشم (و نیز لباس زرباف، بر مرد حرام و نماز خواندن با آن باطل است. 29 در حرمت یا کراهت پوشیدن لباس شهرت) ر لباس شهرت (و بنابر قول به حرمت، در بطلان نماز با آن، اختلاف است. 30

پوشیدن لباس اختصاصی زن بر مرد و مرد بر زن در صورتی که عنوان تشبّه بر آن صادق باشد حرام است؛ لیکن در بطلان نماز با آن اختلاف می‏باشد31) ر تشبّه (.

پوشیدن لباس دوخته بر مرد32 و قفّازین) نوعی دستکش (بر زن33 در حال احرام حرام است. پوشیدن لباس زینتی برای زن در حال عدّه وفات حرام است34) ر حداد (.

مکروهات: پوشیدن لباس سیاه، لباس شهرت - بنابر قول به عدم حرمت آن - لباس کفّار و دشمنان دین، و نیز در نماز پوشیدن لباس نازک و بدن نما، چرکین و لباسی که دارای نقش موجود دارای

روح همچون حیوان و انسان است مکروه می‏باشد. 35

) ر لباس (

1. مستمسک العروة 186 - 185 /2 و 2 189. جواهر الکلام 3 82 /29. مستمسک العروة 5 190. 4 187 /2. التنقیح) الطهارة (357 /3؛ جواهر الکلام 6 2 /2. مستمسک العروة 7 191 - 190 /2. جواهر الکلام 4 /2 و 8 80 - 75 /29. نور/ 9 31. جواهر الکلام 10 96 - 94 /29. مستمسک العروة 249 - 248 /5؛ کتاب الصلاة) محقق داماد (/ 11 90 - 87. نور/ 12 60. جواهر الکلام 14 175 - 162 /8. 13 85 /29. کفایةالاحکام/ 81؛ مستندالشیعة 15 247 - 246/4. مدارک‏الاحکام 16 190 -189 /3. مختلف الشیعة 17 96 /2. جواهر الکلام 20 351. 19 389 /18. 18 221 /8. مستمسک العروة 21 252 /5. جواهر الکلام 192 - 186 /8. 24 350 - 349. 23 382 /18. 22 175 /8؛ مستمسک العروة 25 277 - 274 /5. مهذب الاحکام 26 372 - 371 /5. جواهر الکلام 27 232 /18. مهذب الاحکام 28 369 - 368 /5. جواهر الکلام 114 /8؛ توضیح المسائل مراجع 464 - 463 /1 م 834 و 29 835. جواهر الکلام 147. 30 110- 109 /8؛ وسائل‏الشیعة 31 24 /5. العروة الوثقی) و حواشی (32 568/1. جواهر الکلام 35 280 - 276 /32. 34 341. 33 335 /18. مهذب الاحکام 349 -- 347 /5 و 358 - 356.