تکفین

حکم: تکفین، واجب کفایی) ر وجوب کفایی (است؛ از این‏رو اقدام بر آن، بر همه مسلمانان واجب است و اگر کسی اقدام کرد از دیگران ساقط می‏شود. 1 تکفین از اعمال عبادی نیست؛ از این‏رو در صحّت آن قصد قربت شرط نمی‏باشد. 2 برخی از روی احتیاط، آن را لازم دانسته‏اند. 3

چند گروه پس از مردن کفن نمی‏شوند:

1. کسی که در میدان جنگ در راه خدا کشته شود4) ر شهید (.

2. کسی که به قصاص یا رجم) ر رجم (و یا - به نظر برخی - هر حدّی کشته شود. چنین شخصی قبل از اجرای حد، امر به غسل کردن و پوشیدن کفن می‏شود، سپس حکم قصاص یا حد بر او جاری می‏گردد. 5

3. جنین سقط شده‏ای که کمتر از چهار ماه دارد، که در پارچه‏ای پیچیده و دفن می‏شود6) ر جنین (.

4. عضو جدا شده از میّت که تنها گوشت یا پوستِ بدون استخوان است. این نیز - بنابر آنچه از مشهور نقل شده - در پارچه‏ای پیچیده و دفن می‏شود. 7 اگر تکه جدا شده همراه استخوان و از غیر سینه میّت باشد در وجوب تکفین آن و یا پیچیدن در پارچه اختلاف است. 8 و چنانچه همراه با سینه یا سینه به تنهایی یا بعض سینه مشتمل بر قلب یا استخوان سینه باشد تکفین آن واجب است. البتّه در جوب تکفین به هر سه تکه) لنگ، پیراهن و سرتاسری (یا کفایت دو تکه آخری اختلاف است. 9 برخی گفته‏اند: ظاهر کلمات فقها آن است که استخوانِ تنها، در احکام یادشده همچون عضو با استخوان است. 10

قطعات کفن: قطعات کفن به واجب و مستحب تقسیم می‏شود.

الف. قطعات واجب:

تکفین میّت - اعم از مرد و زن - به سه تکه پارچه) لنگ، پیراهن و سرتاسری (واجب است. 11 بعضی قدما تنها پارچه سرتاسری را واجب دانسته‏اند. 12

1. لنگ) مئزر (: لنگ بنابر مشهور یکی از سه قطعه واجب است. 13 تعاریف مختلف ذیل از مفهوم لنگ در کلمات فقها بیانگر اختلاف نظرات در این زمینه است.

- پارچه‏ای که به نظر عرف لنگ نامیده شود.

- پارچه‏ای که از ناف تا زانوی میّت را بپوشاند.

- پارچه‏ای که مابین ناف و زانو را بپوشاند.

- پارچه‏ای که از ناف تا مقداری از ساق پا را بپوشاند.

البتّه مستحب است لنگ به اندازه‏ای باشد که سینه تا قدم یا مابین سینه و قدم و یا از سینه تا ساق پا را بپوشاند. 14

2. پیراهن) قمیص (: پیراهن از دیدگاه مشهور از قطعات واجب کفن است. برخی بین آن و پارچه سرتاسری قائل به تخییر شده‏اند. 15

در پیراهن، صدق عرفی - بجز مصادیق نادر آن - کفایت می‏کند. گروهی آن را

از لحاظ طول به پارچه‏ای تعریف کرده‏اند که شانه تا نصف ساق را بپوشاند. 16

3. سرتاسری) اِزار (: مراد از ازار پارچه‏ای است که همه بدن میّت را بپوشاند. در وجوب یا استحباب درازی ازار به اندازه بستن دو طرف، اختلاف است. 17 از نظر برخی در پهنا نیز واجب است به اندازه‏ای باشد که یک طرف پارچه بر روی طرف دیگر قرار گیرد. 18

وجوب سه قطعه یادشده در فرض امکان دسترسی به آن است. در حال ضرورت، کمتر از آن، بلکه یک قطعه نیز کفایت می‏کند. 19

چگونگی تکفین: کیفیت تکفین بنابر مشهور چنین است: نخست، لنگ؛ سپس پیراهن، بالای آن و در پایان، پارچه سرتاسری بر روی پیراهن و لنگ قرار داده می‏شود. 20

ب. قطعات مستحب:

1. خرقه؛ پارچه‏ای به طول سه و نیم ذراع و عرض یک یا یک و نیم وجب جهت پیچیدن رانهای میّت با آن؛ به این ترتیب که دو طرف پارچه به کمر میّت گره زده و رانها تا زانو با آن محکم پیچیده می‏شود. مستحب است پیش از آن، مقداری پنبه میان کپل و بر روی آن قرار داده شود. 21

2. سرتاسری؛ سرتاسریِ مستحب بر روی سرتاسری واجب قرار داده می‏شود و مستحب است از بُرد یمانی باشد22) ر برد یمانی (.

3. عِمامه برای میّت مرد؛ کیفیت آن بدین گونه است که از وسط پارچه بر سر میّت پیچیده، سپس دو طرف آن از زیر چانه گذرانده و بر سینه میّت انداخته می‏شود. 23

4 و 5. مقنعه یا روسری برای میّت زن24 و نیز پارچه‏ای که بر پستانها پیچیده و در پشت گره زده می‏شود. 25

شرایط کفن:

1. ساتر بودن: کفن نباید به اندازه‏ای نازک باشد که بدن میّت از زیر آن پیدا باشد؛ لیکن در اشتراط ساتر بودن هر یک از سه قطعه یا کفایت حصول ستر به مجموع، اختلاف است. 26

2. مباح بودن: تکفین میّت با پارچه غصبی حتی در حال ضرورت، حرام و غیر مجزی است. 27

3. پاک بودن: کفن کردن میّت با پارچه نجس صحیح نیست و در صورت نجس شدن کفن، تطهیر آن واجب است. 28

4. از حریر خالص نبودن: کفن کردن میّت - حتی زن و کودک - در حریر خالص جایز نیست29 و اگر موادّ غیر ابریشم آن بیشتر از ابریشم باشد، صحیح و جایز است. 30

5. صحیح بودن نماز در آن برای مرد: برخی، صحّت نماز در جنس کفن را برای مرد، شرط کفن دانسته و بر آن ادعای اجماع کرده‏اند ولی بسیاری بر همان شرط چهارم اکتفا نموده و متعرّض شرط پنجم نشده‏اند. بنابر اعتبار شرط پنجم، کفن کردن در پارچه زرباف و نیز پارچه تهیّه شده از حیوان حرام گوشت صحیح نیست. 31

6. صدق عنوان جامه و لباس بر آن: کفن باید مصداق جامه و لباس باشد؛ بدین جهت، کفن کردن میّت در پوست حیوان، هرچند حلال گوشت صحیح نیست. 32 برخی گفته‏اند: در صورت صدق جامه بر پوست حیوان حلال گوشت، تکفین با آن جایز است. 33

مستحبات کفن:

1. تهیّه کردن آن پیش از مرگ.

2. از جنس مرغوب و پنبه و سفید و نیز از پارچه‏ای باشد که میّت در آن احرام بسته یا نماز خوانده است.

3. نوشتن نام میّت و پدر او و شهادت به توحید، رسالت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و امامت امامان علیهم السّلام و حق بودن قیامت و ثواب و عقاب در حاشیه قطعات کفن.

4. نوشتن آیات قرآن، دعای جوشن کبیر، جوشن صغیر و حدیث معروف سلسلة الذّهب بر آن. 34

مکروهات کفن:

قرار دادن آستین و دکمه برای آن؛ سیاه و کثیف بودن؛ از کتان بودن هرچند به طور مخلوط؛ مخلوط بودن به ابریشم؛ دوخته بودن؛ چانه زدن در قیمت کفن هنگام خریدن، نوشتن بر آن با رنگ سیاه و بریدن کفن با آهن یا فولاد. 35

هزینه تهیّه کفن: هزینه مقدار واجب کفن پیش از پرداخت بدهیها و وصایای میّت از اصل ترکه او برداشته می‏شود. در 607 اینکه حکم مقدار افزون بر واجب) قطعات مستحب (، همچون قطعات واجب است یا نیاز به اجازه ورثه دارد، دیدگاهها متفاوت است. 36 در فرض تعلّق حقّ دیگری به عین ترکه میّت - مانند مال مُفَلَّس) ر تفلیس (و مال رهنی) ر رهن (- در تقدّم حق، یا کفن اختلاف است. 37

در صورت عدم کفایت ترکه میّت برای تهیّه کفن، تأمین آن بر مسلمانان واجب نیست. برخی گفته‏اند: با وجود بیت المال) ر بیت المال (واجب است کفن از آن منبع تهیّه شود. 38

هزینه کفن زن بر عهده شوهر است. بعضی آن را به همسر دائمی و بعض دیگر به همسر غیر ناشزه) ر نشوز (اختصاص داده‏اند. البتّه حکم یادشده مشروط به هم‏زمان نبودن فوت زن و شوهر و تمکن مالی شوهر و متعلّق حقّ دیگری نبودن مال او - مانند حقّ رهن - است.

برخی به جای شرط تمکن مالی، عسر و حرج نداشتن تهیّه کفن برای شوهر - هرچند با قرض کردن - را شرط دانسته‏اند. برخی، نیز محجور نبودن) ر حجر (شوهر به سبب تفلیس و وصیّت نکردن زن به تهیّه کفن از مال خود را از شرایط وجوب تأمین کفن وی بر شوهر شمرده‏اند. بعضی، سقوط هزینه کفن از ذمّه شوهر در فرض دوم) وصیّت زن به تهیّه کفن از مال خود (را مشروط به عمل به وصیّت دانسته‏اند. 39

1. جواهر الکلام 30 /4 و 159. 2 158؛ مستمسک‏العروة 3 153 /4. العروةالوثقی 4 403 /1. جواهر الکلام 5 91 /4. الحدائق الناضرة 428 /3؛ العروة الوثقی) و حواشی () ج (41 /2؛ غنائم الایّام 6 397 /3. جواهر الکلام 7 115 - 114 /4. مستمسک العروة 8 112 /4. جواهر الکلام 106 - 104 /4؛ مستمسک العروة 9 114 - 112 /4. جواهر الکلام 104 - 100 /4؛ مستمسک العروة 10 117 - 114 /4. جواهر الکلام 158. 11 107 /4؛ القواعد والفوائد12 226 /1. المراسم العلویة/ 13 48 - 47. جواهر الکلام 160 /4؛ مستمسک العروة 14 148 /4. جواهر الکلام 161 -160 /4؛ مستمسک‏العروة 15 151 /4. جواهر الکلام 165 /4؛ مستمسک العروة 16 151 /4. جواهرالکلام 165 /4؛ مستمسک‏العروة 17 152 - 151 /4. جواهر الکلام 18 167 /4. ریاض المسائل 19 170 /2. جواهر الکلام 20 168 /4. ریاض‏المسائل 174 /2؛ مستند الشیعة 202 /3؛ جواهر الکلام 21 197 /4. جواهر الکلام 22 205 - 201 /4. العروة الوثقی 23 410 /1. جواهر الکلام 210. 25 216. 24 209 - 207 /4؛ جامع عباسی/ 26 21. جواهر الکلام 173 - 172 /4؛ العروة الوثقی) ج (27 64 /2. جواهر الکلام 169 /4؛ تحریر الوسیلة 73 /1؛ التنقیح) الطهارة (28 346 /8. جواهر الکلام 169. 29 253 - 251 /4؛

مسالک الافهام 30 89 /1. العروة الوثقی 31 405 /1. روض الجنان/ 103؛ کشف اللثام 260 /2؛ جواهر الکلام 32 171 - 170 /4. جواهر الکلام 33 172 - 171 /4. توضیح المسائل مراجع 329 /1 م 34 581. العروة الوثقی 413 - 410 /1؛ کشف‏الغطاء 35 276 /2. صراط النجاة 61 /2؛ جامع عباسی/ 21؛ العروة الوثقی 36 413 /1. العروة الوثقی) و حواشی () ج (71 /2؛ مستمسک العروة 37 152 /4. جواهر الکلام 260 - 259 /4؛ العروة الوثقی 409 /1؛ مستمسک العروة 38 177 - 176 /4. جواهر الکلام 258 - 253. 39 262 - 260 /4؛ العروة الوثقی 406 - 405 /1. خامسه: از قطعات کفن.

به قطعه پنجم کفن که رانهای میّت را با آن می‏پیچند 'خامسه' گویند و از آن در باب طهارت سخن گفته‏اند.

در تکفین میّت مستحب است رانهای او را به هم چسبانده و با پارچه‏ای حدّ فاصل بین کمر و زانوهای میّت را بپیچند. بهتر است طول پارچه سه ذراع ونیم و عرض آن یک وجب یا یک وجب ونیم باشد. 1

) ر تکفین (

1. جواهر الکلام 203 - 201 /4.