ضوابط مکی و مدنی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ضوابط مکی و مدنی : معیارهای چهارگانه در اتصاف آیات و سوره‌ها به مکّی یا مدنی
دانشمندان اسلامی برای شناخت آیات و سوره‌های مکی و مدنی چهار معیار: زمان، مکان، موضوع و اشخاص را معتبر دانسته‌اند. براساس هر یک از این ملاک‌ها تعریف مکی و مدنی بودن آیات نیز متفاوت می‌شود:
1. ملاک زمان: آیات نازل شده پیش از هجرت مکی، و آیات فرود آمده پس از هجرت مدنی است؛ چه در مدینه نزول یافته باشند و چه در مکه؛ در سال فتح یا سال حجة‌الوداع؛ در سفر یا حَضَر. این وجه در میان دانشمندان علوم قرآنی بیشتر مورد اعتنا است، و زرکشی همین وجه را نظر مشهور می‌داند.
2. معیار مکان: آیات و سوره‌هایی که در خود مکه فروفرستاده شده‌اند مکی‌اند؛ هرچند این نزول پس از هجرت باشد. بنابراین، آیات و سوره‌هایی که در سال فتح و حجة‌الوداع در مکه نازل شده‌اند مکی خوانده می‌شوند؛ ولی طبق معیار زمانی مدنی‌اند.
مدنی به آیات و سوره‌هایی گفته می‌شود که در مدینه نازل شده باشند. بنابراین، در معیار مکانی مشکلی در تقسیم آیات و سوره‌ها پدید می‌آید؛ زیرا طبق این ضابطه، آیات یا سوره‌هایی که در سفر نازل شده‌اند- همانند سفر به بیت المقدس (در سفر معراج) و مانند آن- نه مکی‌اند و نه مدنی.
3. معیار شخص: مخاطب آیات و سوره‌های مکی، اهل مکه، و مخاطب آیات و سوره‌های مدنی، مردم مدینه بوده‌اند.
4. ملاک موضوع: آیات و سوره‌هایی که درباره مسائل اعتقادی همچون توحید، معاد، نبوت و… باشند مکی، و آیاتی که بیانگر مسائل و احکام فقهی و مسائل اجتماعی باشند مدنی به‌شمار می‌آیند.
نیز ر.ک:ضوابط کلی مکی و مدنی، ضوابط شایع مکی و مدنی.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (187-191)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 68
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (37-38)
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 162
- تاریخ قرآن : صفحه (601-604)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ضوابط مکی و مدنی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
- امارات مکی و مدنی، خصایص مکی و مدنی، راههای شناخت مکی و مدنی، طرق شناخت مکی و مدنی، علامات مکی و مدنی، معیار مکی و مدنی، ملاکهای مکی و مدنی، ممیزات مکی و مدنی
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ضوابط مکی و مدنی به زیرصفحه ضوابط مکی و مدنی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اسباب النزول : صفحه 183
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (37-38)، 38، 68
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (187-191)، 188، 189، 190
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 242
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (130-131)، 162
- تاریخ قرآن : صفحه (601-604)
- شناخت قرآن : صفحه (295-296)
- علوم القرآن : صفحه 76
- فی رحاب القرآن جلد 1 : صفحه 65
- فی رحاب القرآن : صفحه 70
- مجله رسالة القرآن (فصلنامه) جلد 13 : صفحه 11
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 262
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 198، 199، 200، 202، 207
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (75-77)