خبر و انشا
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
خبر و انشا : از اسلوب معانی قرآن
«خبر» کلامی است که ذاتاً قابل اتصاف به صدق و کذب باشد و بتوان آن را اثبات یا ردّ کرد. قصد اولیه و اصلی از ایراد جملات خبری، انتقال پیامی به مخاطب و آگاه‌کردن وی از مضمون خبر است؛ اما از جملات خبری برای اغراض دیگری هم استفاده می‌شود که در علم معانی بررسی می‌شود؛ یعنی گاهی مقاصد دیگری وظیفه اصلی (اِخبار) را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند.
اغراض ثانوی از کلام خبری عبارتند از:
1. نشان دادن آگاهی گوینده به مخاطب.
2. استرحام و برانگیختن رحم و شفقت: «رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ»؛ «پروردگارا من به هر خیری که سویم بفرستی سخت نیازمندم» (قصص// 24) .
3. اظهار ضعف و بیچارگی: «رَبِّ إِنِّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّی وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْبًا»؛ «پروردگارا من استخوانم سست گردیده و (موی) سرم از پیری سپید گشته» (مریم// 4) .
4. اظهار حسرت و حزن: «قَالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُهَا أُنثَی» (آل‌عمران// 36) .
5. اظهار شادی و فرح: «وَقُلْ جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقًا» (إسراء// 81) .
معانی دیگری همچون امر، نهی، دعا و نفرین نیز می‌تواند به صورت خبری بیاید که در این هنگام جمله خبری حکم جمله انشایی پیدا می‌کند و می‌گوییم جمله خبری در مقاصد مجازی خود جنبه انشایی می‌یابد. گفتنی است که «نفی»، «وعده» و «وعید» از اقسام خبرند.
«انشا» در لغت به معنای ایجاد، و در اصطلاح سخنی است که ذاتاً دربردارنده صدق و کذب نباشد؛ زیرا در انشا از مسائل بیرونی خبر نمی‌دهیم. بعضی گفته‌اند انشا چیزی است که مدلول آن در خارج با کلام پدید می‌آید و گوینده با بیان خود، مقصود خود را ایجاد می‌کند؛ مثلاً می‌گوید «اشتریت» و خریدن صورت می‌گیرد.
جمله انشایی دو گونه است: 1. انشای طلبی؛ 2. انشای غیرطلبی.
«انشای طلبی» سخنی است که از ابراز آن، مطلوبی را بخواهند که هنگام طلب حاصل نیست، و آن پنج گونه است: امر؛ نهی؛ استفهام؛ تمنّی و ندا، که در «تمنی» امکان حصول نیست؛ ولی بقیه موارد، امکانِ تحقق دارد.
«انشای غیرطلبی» سخنی است که با آن مطلوبی خواسته نشود و عبارت است از تعجب، مدح، ذم، قسم، ترجّی و دعا.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (316-324)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (256-283)
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (204-222)
- نفایس الفنون فی عرایس العیون جلد 1 : صفحه 90
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «خبر و انشا» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- استفهام ( علوم قرآنی )، امر (انشا)، ترجّی، تعجب ( علوم قرآنی )، تمنّی، جَحد ( خبر و انشاء )، شرط ( علوم قرآنی )، قسم (انشاء)، ندا ( علوم قرآنی )، نهی ( علوم قرآنی )، وعده و وعید
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه خبر و انشا به زیرصفحه خبر و انشا/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 168
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 176
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (256-283)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (316-324)
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (330-338)
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 66
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (204-222)
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 122
- نفایس الفنون فی عرایس العیون جلد 1 : صفحه 90
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 164