حفظ ( نگهداری )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حفظ: مراقبت و نگهداری کردن از کسی یا چیزی/ به یاد سپردن.
حفظ به معنای نخست عبارت است از نگهداری و محافظت کردن از کسی یا چیزی به منظور دفاع از آن یا جلوگیری از وارد آمدن آسیب به آن. از آن به مناسبت در بابهایی نظیر جهاد، ودیعه، اطعمه و اشربه و حدود سخن گفتهاند.
حکم: حکم حفظ و نیز چگونگی آن بر حسب متعلق حفظ، از قبیل جان، آبرو، مال و امانت، متفاوت است.
حفظ جان: حفظ جانِ خود و هر مسلمانی، واجب و در معرض هلاکت قرار دادن آن، همچنین تعرض به جان انسان محترم، حرام است. از این رو، دفاع از جان خود در برابر مهاجم، جایز، بلکه در صورت انحصار حفظ جان به دفاع، واجب است. همچنین است دفاع از جان مؤمنی دیگر، هر چند برخی در وجوب آن اشکال کردهاند1) ر دفاع (.
حفظ جان به لحاظ اهمیّت آن در صورت تزاحم با دیگر واجبات یا ارتکاب محرّمات، بر آنها مقدم میشود؛ از این رو، خوردن مردار در حال اضطرار) ر اضطرار (برای حفظ جان، واجب است؛ 2 چنان که به جهت حفظ جان، خوردن غذای دیگری در حال اضطرار، حتّی بدون اذن وی - در صورت عدم امکان اذن3- و نیز اظهار کفر با اعتقاد قلبی به اسلام، در حال تقیّه4) ر تقیّه (جایز است.
حفظ آبرو: آبرو و ناموس آدمی همچون جان او از حرمت ویژهای برخوردار است. از این رو حفظ آن در برابر تعرض کننده به آن، واجب است؛ خواه نسبت به آبروی خود انسان باشد5 یا آبروی مسلمانی دیگر6) ر آبرو (.
حفظ مال: دفاع از مال در برابر مهاجم جایز، 7 بلکه بنابر دیدگاه برخی، در صورت غلبه ظنّ به سلامتِ جان، واجب است. 8
________________________________________
317
حفظ امانت: حفظ مالی که نزد کسی به امانت گذاشته شده، واجب و کوتاهی در نگهداری آن حرام و ضمان آور است. 9) ر امانت (.
حفظ اسلام: دفاع از اسلام در برابر دشمنی که اساس آن را تهدید میکند واجب است10) ر دفاع (.
از حفظ به معنای دوم) یادسپاری (در بابهای اجتهاد و تقلید، صلات و قضاء سخن گفتهاند.
کسی که حمد و سوره را به یاد ندارد میتواند از روی قرآن بخواند. در اینکه از رو خواندن قرائت در نمازهای واجب برای کسی که آن را از حفظ دارد جایز است یا نه، اختلاف است. 11
چنانچه امام در رکعات نماز شک کند، به مأمومی که آن را به یاد دارد رجوع میکند و به شک خود اعتنا نمینماید همچنین است اگر مأموم شک کند. 12
حفظ کردن قرآن و تحمّل مشقت جهت آن، مستحب است13 و با نذر واجب میشود. 14
بنابر قول برخی، از شرایط قاضی، غلبه حفظ است؛ بدین معنا که فراموشی بر او چیرگی نداشته باشد. با غلبه فراموشی در کسی نصب او به عنوان قاضی صحیح نیست. 15 برخی غلبه حفظ را از شرایط مرجع تقلید نیز بر شمردهاند. در نتیجه تقلید از مرجع تقلید فاقد شرط یاد شده صحیح نیست. 16
1. جواهر الکلام 433 /36 16 /21 و 652 - 650 /41؛ جامع الشتات) خواجویی (/ 31 - 30؛ الفقه و المسائل الطبیة/ 2 181. جواهر الکلام 427 /36 و 432 - 431؛ مسالک الافهام 127 /12؛ کتاب الحج) شاهرودی (340 /3؛ کتاب السرائر 3 125 /3. جواهرالکلام 437 /36؛ بحوث فی الفقه) الإجارة (/ 4 216. القواعد و الفوائد 158 /2؛ القواعد الفقهیة) مکارم (5 426 /1. جواهر الکلام 371 /21 و 365 /41؛ حاشیة المکاسب) ایروانی (35 /1؛ ارشاد الطالب 6 192 /1. جواهر الکلام 660 - 650 /41؛ کشف الغطاء 333 /4؛ اسس الحدود و التعزیرات/ 7 466. جواهر الکلام 8 16 /21. شرائع الاسلام 9 233 - 232 /1. مهذّب الاحکام 306 - 303 /18؛ مصطلحات الفقه/ 10 88 - 86. جواهر الکلام 11 14 /21. العروة الوثقی 511 /2؛ مستمسک العروة 217 - 216 /6؛ مستند العروة) الصلاة (12 436 - 435 /3. جواهر الکلام 13 44 /12. منتهی المطلب) ق (1020 /2؛ هدایة الامّة 14 65 /3. الرسائل العشر) حلّی (/ 15 410. جواهر الکلام 20 /40؛ مبانی تکملة المنهاج 16 11 /1. ذکری الشیعة 43 /1؛ الروضة البهیة 62 /3؛ منهاج الصالحین) خویی (6 - 5 /1.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 316
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حفظ ( نگهداری )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- استظهار ( تحفظ )، حفظ آبرو، حفظ اسلام، حفظ انسانیت، حفظ بچه در رحم، حفظ جانی قبل از قصاص، حفظ جوان از انحراف، حفظ حکومت اسلامی، حفظ حیوان مهاجم، حفظ خمس، حفظ رطوبت برای مسح، حفظ زبان در ماه رمضان، حفظ کتب ضاله، حفظ لقطه، حفظ مال غایب، حفظ مرزهای مسلمانان، حفظ مصالح مسلمین، حفظ مقام ولایت فقیه، حفظ منافع مادی جامعه، حفظ نظم ( فقه )، حفظ نفس ( فقه )، حفظ نفس محترَمه، حفظ ودیعه، حفظ وقف
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حفظ ( نگهداری ) به زیرصفحه حفظ ( نگهداری )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 316