جمع با تفریق و تقسیم
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع با تفریق و تقسیم : جمع‌کردن امور متعدد در حکم واحد و سپس فرق نهادن و تقسیم آن‌ها
«جمع با تفریق و تقسیم» یکی از اسلوب‌های بدیعی قرآن، و به‌این معنا است که چیزهای متعددی در یک حکم جمع شوند، سپس بین آن‌ها جدایی بیفتد و تقسیم شوند؛ مانند: «یَوْمَ یَأْتِ لاَ تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَسَعِیدٌ ** فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُواْ فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَشَهِیقٌ … ** وَأَمَّا الَّذِینَ سُعِدُواْ فَفِی الْجَنَّةِ…»؛ «روزی (است) که چون فرا رسد هیچ کس جز به اذن وی سخن نگوید آنگاه بعضی از آنان تیرهبختند و (برخی) نیکبخت. و اما کسانی که تیرهبختشدهاند در آتش فریاد و نالهای دارند… اما آن‌ها که خوشبخت شدند جاودانه در بهشت خواهند ماند…» (هود// 105 - 108) .
این آیه حکم واحدی برای همه نفوس مطرح کرده است- چون نکره در سیاق نفی، معنای عموم دارد- سپس بین نفوس مختلف جدایی انداخته است و به بهشتی و جهنمی تقسیم شده‌اند.