تقدیم

واجب: در اعمالی که باید به ترتیب انجام گیرد، تقدیم عمل پیشین واجب است، مانند تقدیم نماز ظهر بر عصر و نماز مغرب بر عشا، 1 مگر در ضیق وقت؛ به‏گونه‏ای که تنها به مقدار خواندن نماز عصر یا عشا وقت باقی باشد. در این صورت نماز عصر بر ظهر و عشا بر مغرب مقدّم می‏شود. 2

رعایت ترتیب بین افعال نماز، واجب است؛ از این‏رو، تکبیرة الإحرام بر قرائت، قرائت بر رکوع و رکوع بر سجود مقدّم می‏شود. 3

اگر هم‏زمان، چند نماز بر انسان واجب شود - مانند نماز واجب یومیّه و نماز میّت و نماز آیات - نمازی که وقتش تنگ است مقدّم می‏شود و اگر در دَوَران بین نماز یومیّه و آیات، وقت هر دو تنگ باشد، تقدیم نماز یومیّه واجب است. 4

حرام: در اعمالی که رعایت ترتیب بین آنها واجب است، تقدیم عمل بعدی بر عمل پیشین به عمد و به قصد تشریح حرام است، مانند تقدیم نماز عصر بر ظهر یا عشا بر مغرب. 5

مستحب: تقدیم پای راست بر پای چپ هنگام ورود به مسجد و عکس آن، زمان خروج از مسجد6 و تقدیم پای چپ بر پای راست هنگام ورود به مستراح و عکس آن، در وقت خروج از مستراح، مستحب است. 7

مباح: تقدیم نماز شب بر نیمه شب برای معذور، مانند مسافر، پیر و بیمار8 و تقدیم غسل جمعه بر روز جمعه و انجام دادن آن در روز پنجشنبه یا شب جمعه به سبب ترس از دست نیافتن به آب در روز جمعه9 جایز است.

حکم وضعی: تقدیم عملی که باید مؤخّر شود گاه تنها مشمول حکم تکلیفی یعنی حرمت است و حکم وضعی ندارد، مانند تقدیم ذبح بر رمی در روز عید قربان برای حاجی - بنابر قول به وجوب ترتیب بین اعمال روز عید - که این عمل اگر به عمد انجام گیرد حرام است؛ لیکن موجب بطلان نمی‏شود10 و گاه علاوه بر حکم تکلیفی، حکم وضعی نیز بر آن مترتّب است، مانند تقدیم نماز عصر بر ظهر و عشا بر مغرب که در صورت ارتکاب عمدی، نماز باطل خواهد بود.

در تقدیم سهوی نیز بنابر قول مشهور در صورت وقوع آن در وقت اختصاصی نماز ظهر یا مغرب، نماز باطل است؛ امّا وقوع آن در وقت مشترک در صورتی که نمازگزار پس از پایان نماز متذکّر شود، نماز صحیح خواهد بود و چنانچه در اثنا متذکّر گردد نیّت خود را به نمازی که

باید مقدّم می‏داشته برمی‏گرداند، مگر اینکه امکان عدول نباشد، مثل آنکه پس از رکوعِ رکعتِ چهارمِ نمازِ عشا متوجّه شود نماز مغرب را نخوانده است. در صحّت و بطلان نماز عشا در این فرض اختلاف است. 11

عدم رعایت ترتیب در افعال نماز اگر عمدی باشد موجب بطلان نماز خواهد شد و اگر سهوی باشد تنها در ارکان نماز مانند تقدیم سجود بر رکوع، نماز را باطل می‏کند. 12

1. العروة الوثقی 520 - 519 /1 و 521. 2 533؛ مستمسک العروة 3 95 - 94 /5. العروة الوثقی 696 /1؛ مستمسک العروة 4 482 /6. العروة الوثقی433 /1 و 8 178. 7 600. 6 520 - 519. 5 729. مستمسک العروة 9 117 /5. مهذب الاحکام 10 271 - 270 /4. جواهر الکلام 11 250 - 247 /19. مستمسک العروة 483 - 482 /6.