تفضیل
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تفضیل
تفضیل: برتری دادن بعضی بر بعض دیگر.
از آن به مناسبت در بابهایی نظیر زکات، جهاد، تجارت، هبه و نکاح سخن رفته و بر حسب موارد تفضیل، احکام پنجگانه تکلیفی - واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح - بر آن مترتّب گشته است که به نمونههایی از آن در بابهای مختلف اشاره میشود.
زکات: در تقسیم زکات بین مستحقان، تفضیل بعضی بر بعض دیگر جایز است. بلکه با وجود مرجّحاتی همچون فقاهت، اشتغال به تحصیل علوم دینی یا اظهار نیاز نکردن، مستحب خواهد بود؛ 1 چنانکه تفضیل نزدیکان فقیر بر سایر فقرا مستحب است. 2
جهاد: واجب است غنائم بین مجاهدان به طور مساوی تقسیم گردد مگر سواره نظام که از نظر سهم به مقدار مشخّصی بر پیاده نظام تفضیل داده میشود. 3
تجارت: مکروه است معلّم در امر آموزش و تربیت، برخی از شاگردان را بر برخی دیگر تفضیل دهد مگر آنکه در عقد اجاره شرط شده باشد. 4 برخی بدون شرط قائل به حرمت شدهاند5 و نیز مکروه است اجیر، بعضی از اجیر کنندگان) مستأجران (را بر بعضی دیگر جز به انگیزه الهی تفضیل دهد. 6
هبه: تسویه بین فرزندان در دادن هدیه و مانند آن، مستحب و تفضیل برخی
بر برخی دیگر مکروه است؛ بلکه اگر سبب فتنه و فساد گردد حرام خواهد بود. البتّه تفضیل اولاد اهل علم و تقوا و غیر آن از مرجّحات بر سایر فرزندان در صورت ایمن بودن از بروز فتنه کراهت ندارد. 7
نکاح: تفضیل بعضی از همسران بر بعضی دیگر در اختصاص شبهای بیشتر، جایز است. بنابر این مردی که دو زن دارد میتواند از هر چهار شب، یک شب نزد یکی و سه شب نزد دیگری باشد. 8
زنی که به همسری مردی متأهّل در آمده اگر باکره باشد به هفت شب اوّل و اگر غیر باکره باشد به سه شب اوّل بر دیگر همسران وی تفضیل داده میشود. در استحباب یا وجوب آن بر مرد اختلاف است. 9
1. الدروس الشرعیة 2 243 /1. مستند الشیعة 3 351 /9. المبسوط 69 /2 و 4 74. جواهر الکلام 5 469 /22. کتاب السرائر 6 224 /2. جواهر الکلام 7 469 /22. الدروس الشرعیة 286 /2؛ جواهر الکلام 183 - 182 /28 و 191؛ تحریر الوسیلة 8 61 /2. تحریر الوسیلة 9 304 - 303 /2. جواهر الکلام 172 - 170 /31؛ الحدائق الناضرة 604 /24.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 561
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
برتری دادن بعضی بر بعض دیگر
مترادفات
از واژه «تفضیل» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تفضیل بینات، تفضیل موصی له
- به لحاظ محل:
- تفضیل در تقسیم غنیمت، تفضیل در عطیه به فرزند، تفضیل در مستحق زکات
- به لحاظ مفضل به:
- تفضیل اعدل، تفضیل افضل، تفضیل اهل علم، تفضیل خویشاوند، تفضیل متشخص، تفضیل نیازمند تر، تفضیل همسایه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفضیل به زیرصفحه تفضیل/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.