تأدیب
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تأدیب
تأدیب: ادب آموختن/ کیفر.
تأدیب به معنای نخست در روایات از حقوق فرزندان بر والدین شمرده شده و مورد تأکید قرار گرفته است1 و به معنای دوم نوعی از آن، تعزیر نامیده میشود که از اختیارات حاکم شرع است) ر تعزیر (. بنابر این تأدیب اعم از تعزیر است؛ چه آنکه تأدیب فرزند توسط پدر، شاگرد توسط معلّم و برده توسط مولا را نیز دربر میگیرد. از این عنوان به مناسبت در بابهای اجاره، نکاح، حدود و تعزیرات یاد شده است.
حکم: تأدیب با تحقّق شرایط آن، امری مشروع و جایز بلکه در فرض مفسده داشتن ترک آن، واجب است. 2
ولایت تأدیب: حقّ تأدیب برای ولیّ مانند حاکم شرع، پدر و مولا، و نیز برای شوهر و معلّم ثابت است.
مقدار و چگونگی تأدیب: در تأدیب لازم است به آن مقدار و نحوهای که تأدیب بدان حاصل میگردد بسنده شود و افزون بر آن در صورت علم به زیاده بودن آن جایز نیست. 3 البتّه در شرع مقدّس نسبت به مقدار و چگونگی تأدیب حدودی قرار داده شده که بدان اشاره میشود.
تأدیب حاکم شرع نسبت به بزهکار - که از آن به تعزیر تعبیر میشود - باید کمتر از بالاترین حدّ شرعی) صد تازیانه
(یا پایینترین آن (75 تازیانه (- بنابر اختلاف در مسئله - باشد. 4
تأدیب کودک با زدن تا سقف پنج یا شش تازیانه با ملایمت و نرمی، تأدیب شاگرد تا سه ضربه و تأدیب زن و برده تا ده تازیانه جایز است. در کراهت یا حرمت افزون بر اندازههای یادشده اختلاف است. برخی افزون بر ده ضربه را مکروه دانستهاند. 5
در بعضی روایات، زدن کودک نه ساله نافرمان جهت وادار کردن وی به وضو و نماز در صورت نیاز، جایز شمرده شده است. 6
شوهر میتواند همسر ناشزه خود) نافرمان نسبت به حقوق واجب شوهر (را تأدیب کند. برای تأدیب وی مراتبی قرار داده شده است، مانند سخن گفتن و نصیحت، پشت کردن به وی در رختخواب و زدن به مقدار رفع نشوز، بدون آنکه موجب ایجاد جراحت و زخم و کبودی گردد7) ر نشوز (.
ضمان تأدیب کننده: چنانچه بر اثر تأدیب، به کودک آسیبی برسد یا بمیرد تأدیب کننده ضامن دیه) ر دیات (یا ارش) رارش (خواهد بود. 8 همچنین اگر بر اثر تأدیبِ زن آسیبی به وی برسد شوهر ضامن است. 9 برخی بین ولیّ کودک و شوهر فرق گذاشته و ولیّ را ضامن ندانستهاند. برخی دیگر نیز الحاق شوهر به ولیّ را در عدم ضمانت، بعید ندانستهاند. 10 البتّه بر ثبوت ضمان به طور مطلق ادّعای اجماع شده است. 11
کسی که برای تربیت حیوانی اجیر شده میتواند در حدّ متعارف به انگیزه تربیت، آن را بزند و در فراتر از حدّ متعارف چنانچه آسیبی بر حیوان وارد شود یا تلف گردد، ضامن است. 12
1. وسائل الشیعة 2 482 - 473 /21 و 3. جواهر الکلام 445 -444. 5 448. 4 446- 445 /41؛ مبانی تکملة المنهاج 342 - 340 /1؛ الدرّ المنضود) گلپایگانی (6 285 - 282 /2. وسائل الشیعة 7 20 /4. جواهر الکلام 44 /43. 8 207 - 201 /31 و 289 /27؛ مهذب الاحکام 9 147 /29. جواهرالکلام 10 207 /31. الحدائق الناضرة 11 619 /24. جواهر الکلام 44 /43 و 289 /27؛ مهذب الاحکام 147 /29 و 12 222/25. جواهر الکلام 289 /27.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 320
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تأدیب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تأدیب زوجه ناشزه، تأدیب طالب علم، تأدیب عبد، تأدیب فرزند، تأدیب کودک، تأدیب مجنون ( فقه )، تأدیب مُحْرم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تأدیب به زیرصفحه تأدیب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.