عملکردها

بدل حیلوله

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۴:۳۰ توسط Hashemi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

توضیح مفهومی

بدل حیلوله

بَدَل حیلوله: عوض مال درفرض عدم امکان دسترسی به عین آن.

بدل حیلوله عبارت است ازعوض مالی که در پی حصول یکی از اسباب ضمان مانند غصب و سرقت و عدم امکان دسترسی مالک به عین مال - با وجود آن - بر عهده شخص آمده است. درصورت تلف شدن مال یادشده به عوض آن، بدل تالف) ر بدل تالف (گفته می‏شود. 1 از این عنوان در باب تجارت سخن رفته است.

در ثبوت شرعی بدل حیلوله اختلاف است. 2 بدل حیلوله نزد قائلان به مشروعیت آن در موردی است که دسترسی به اصل مال تا زمانی طولانی ممکن نباشد. 3 مراد از عدم امکان دسترسی، امکان عرفی است نه عقلی؛ بنابر این به محض تعذّر عرفی از دسترسی به اصل مال، بدل حیلوله بر عهده ضامن ثابت می‏شود؛ هرچند وی درحال تلاش برای فراهم کردن مقدّمات کار به منظور دسترسی به اصل مال باشد. البتّه برخی، ظهور کلمات بعض فقها را در تعذّر عقلی دانسته‏اند. 4 برخی مراد از تعذّر را اعم از تعذّر عقلی و عرفی دانسته‏اند. 5

مالک - پس از ثبوت بدل حیلوله بر عهده ضامن - می‏تواند بدل را مطالبه نماید و یا تا زمان برطرف شدن عذر و امکان گرفتن اصل مال صبر کند؛ لیکن اگر

ضامن بخواهد بدل را بپردازد، آیا مالک می‏تواند از گرفتن آن امتناع کند یا نه؟ مسئله اختلافی است. 6

با پذیرش بدل توسّط مالک، وی مالک آن می‏گردد نه آنکه صرفاً تصرّف در آن برای وی مباح باشد؛ هرچند برخی فقها در حصول ملکیّت مناقشه کرده‏اند. 7 مالکیت ضامن نسبت به عین مال پس از پرداخت بدل آن، مورد بحث است. 8 در اینکه بدل حیلوله مختص به مواردی است که مال از اعیان باشد یا شامل آنچه در ذمّه است نیز می‏شود اختلاف است. 9

نسبت به بدل حیلوله مباحث دیگری نیز - از قبیل اینکه بدل پرداختی از باب غرامت است یا معاوضه؟ آیا ضامن اصل مال، ضامن منافع آن نیز هست یا خیر؟ آیا مالک به نحو مطلق مالک بدل می‏شود یا به نحو مقیّد و موقّت تا زمان دسترسی نداشتن به عین مال؟ - مطرح است.

1. المکاسب و البیع) نائینی (376 - 372 /1؛ مصباح الفقاهة 2 210 - 203 /3. مصباح الفقاهة 5 212 - 211. 4 211 - 210. 3 209 - 203 /3. منیةالطالب 329 -328 /1؛ هدی‏الطالب 6 615 /3. مصباح الفقاهة 213 - 212 /3؛ کتاب البیع) امام خمینی (7 639 - 638 /1. مصباح الفقاهة 216- 213 /3؛ المکاسب والبیع) نائینی (8 376 /1. المکاسب و البیع) نائینی (380 /1 و 385؛ مصباح الفقاهة 9 217 - 216 /3. مصباح الفقاهة 172 - 171 /3.

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «بدل حیلوله» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

حیلوله

اعم

بدل در اموال

وابسته

تعذر رد مغصوب، تقاص، رد بدل مغصوب، ضمان حیلوله، قاعده حیلوله، مطالبه بدل حیلوله مغصوب، معاوضه قهری، ملکیت بدل مغصوب

منابع

  • الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 9 : صفحه 316
  • تحریرالمجله جلد 2-1 : صفحه 118
  • تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 183، (437-438)
  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 37 : صفحه 132
  • سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 16 : صفحه 110
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 79
  • فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 394
  • کلمة التقوی جلد 6 : صفحه 193
  • مجله فقه اهل بیت جلد 19-20 : صفحه 247، 251
  • مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 12 : صفحه 200
  • مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 14 : صفحه 108
  • مهذب الاحکام جلد 21 : صفحه 330
  • هدایة العباد جلد 2 : صفحه 254