انقلاب ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
انقلاب: دگرگونی و تحوّل مایعی به مایع دیگر.
در تفاوت انقلاب با استحاله (--' استحاله) دو نظر است. برخی، انقلاب را صرف تغییر اسم بدون دگرگونی در حقیقت نوعی دانسته‌اند، بر خلاف استحاله که در آن، ماهیّت شیئ تغییر می‌کند. بنا بر این، انقلاب شراب به سرکه، استحاله نیست. برخی دیگر، انقلاب را از مراتب استحاله دانسته و معتقدند انقلاب نیز تغییر و تبدیل ماهیتی به ماهیت دیگر است - مانند تبدیل شراب به سرکه که دو حقیقت و ماهیّت مختلف با آثار متفاوت می‌باشند - لیکن مورد انقلاب در فقه، خصوص دگرگونی شراب به سرکه است، در حالی که مورد استحاله اعم است. 1
با توجه به نظر دوم، برخی فقیهان در بحث مطهِّرات (--' مطهِّرات) عنوان مستقلی برای انقلاب ذکر نکرده و آن را از مصادیق استحاله قرار داده‌اند. 2 از عنوان انقلاب در بابهای طهارت، رهن و غصب سخن رفته است.
طهارت: انقلاب از مطهِّرات است؛ به این معنا که تبدیل و دگرگونی آب انگور جوشیده یا شراب سرکه، موجب پاکی و حلیّت آن است؛ خواه این دگرگونی خود به خود صورت گیرد یا با افزودن چیزی مانند نمک و سرکه به آن. 3 البته به قول مشهور، شراب باید بر شیئ افزوده شده، غلبه داشته باشد؛ زیرا در صورت استهلاک شراب، طهارت حاصل نمی‌شود. 4 در این که برای حصول طهارت شراب به انقلاب، نرسیدن نجاست بیرونی به آن پیش از انقلاب، شرط است یا نه، اختلاف است. 5
تبدیل انگور یا خرمای نجس به سرکه، موجب پاکی آن نمی‌شود، لیکن اگر نخست به شراب تبدیل شود، سپس به سرکه، در حصول طهارت آن اختلاف است. 6 در صورت شک در تحقّق انقلاب، به نجاست مایع مشکوک حکم می‌شود. 7
رهن و غصب: در صورت تبدیل عصیر (--' عصیر) رهن گذاشته شده به شراب، رهن باطل می‌شود و در صورت تبدیل آن به سرکه، به ملک گرو گذار باز می‌گردد. 8 گرو گذاشتن شراب نزد
________________________________________
709
مسلمان صحیح نیست و در صورت گذاردن، چنانچه نزد مرتهن (رهن گیرنده) به سرکه تبدیل شود، در این که از آنِ مرتهن است یا راهن (رهن گذارنده) ، اختلاف است. 9 همچنین است موردی که شراب غصب شده، نزد غاصب به سرکه تبدیل شود. 10
1 - مهذّب الاحکام 2 86 - 90 و العروة الوثقی 1 132 - 135.
2 - الحدائق الناضرة 5 473 و مستند الشیعة 1 332.
3 - العروة الوثقی 1 133.
4 - جواهر الکلام 6 288.
5 - 290 و العروة الوثقی 1 134.
6 - العروة الوثقی 1 134.
7 - 136.
8 - جواهر الکلام 25 249.
9 - 251 - 252.
10 - 37 199 - 202. از تخلیل به معنای دوم در بابهای اجاره، رهن، غصب و شهادات به مناسبت یاد شده است.
تهیّه و نگه داشتن شراب برای سرکه درست کردن5 و نیز کرایه دادن مرکب برای حمل آن بدین جهت، جایز است. 6 به این نوع شراب، شراب محترم گفته می‌شود که اتلاف آن حرام است و اگر کسی آن را غصب کند واجب است به صاحبش باز گرداند. بنابر قول منسوب به مشهور در صورتی که غاصب آن را تلف کرده باشد ضامن نیست. 7
صِرف نگهداری شراب موجب فسق و در نتیجه عدم پذیرش شهادت نگهدارنده نمی‌شود مگر آنکه محرز شود انگیزه وی
________________________________________
397
از نگهداشتن شراب امر مشروعی همچون تبدیل آن به سرکه نبوده است. 8