عملکردها

استعارات قرآن

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۳ فوریهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۵:۳۰ توسط Admin (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

توضیح مفهومی

استعارات قرآن : مواردی از استعمال استعاره در قرآن

«استعاره» در لغت به معنای عاریه خواستن، و در اصطلاح اهل بیان، استعمال لفظ در معنای غیر وضعی (معنای مجازی) به قصد تشبیه و به سبب علاقه شباهت بین معنای اصلی (معنای حقیقی) و معنای مجازی است. استعاره یکی از اقسام مجاز و استوار بر تشبیه است.

برخی گفته‌اند حقیقت استعاره آن است که کلمه‌ای معروف برای چیزی غیر معروف استعاره گرفته شود.

سکاکی معتقد است استعاره، تشبیهی است بدون ذکر ادوات تشبیه؛ مانند: «أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ» (حجرات// 12) . بین استعاره و تشبیه، رابطه وجود دارد، و استعاره یکی از روش‌های تشبیه یا تشبیه با مبالغه است.

در باره وجود استعاره در قرآن اختلاف است. برخی از علما، استعارات قرآن را منکر شده‌اند؛ با این استدلال که استعاره، نوعی مجاز است، و مجاز در قرآن واقع نشده است.

برخی مانند عبدالوهاب مالکی به‌کاربردن لفظ استعاره را برای آیات قرآن منع کرده‌اند؛ با این استدلال که در معنای واژه استعاره، نوعی اظهار حاجت است و نیز اذن از طرف شرع در این‌باره نرسیده است؛ اما مشهور علما وجود استعاره در قرآن را قبول دارند؛ به این استدلال که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است، و استعاره از بالاترین مراتب فصاحت و بلاغت و برتر از کنایه و تشبیه است؛ بنابراین، وجود استعاره در قرآن نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند و هیچ‌گونه ابهامی در آن نیست، بلکه ضروری هم به نظر می‌رسد.

نمونه‌هایی از استعارات در قرآن:

1. «هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ»؛ «اوست کسی که این کتاب ( قرآن) را بر تو فرو فرستاد پاره‏ای از آن آیات محکم ( صریح و روشن) است آنها اساس کتابند» (آل عمران// 7) . تعبیر «ام‌الکتاب» در این آیه، استعاره است؛ زیرا «ام» یعنی اصل و ریشه، و آیات محکمات نیز به «ام» تشبیه شده‌اند؛ زیرا آن‌ها اصل و مرجع قرآنند، و آیات متشابه بر اساس آن‌ها تفسیر می‌شود.

2. «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ»؛ «کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکیها به سوی روشنایی بیرون آوری» (ابراهیم// 1) . در این آیه از «ظلمات»، گمراهی و از «نور»، هدایت قصد شده است.

3. «فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً»؛ «در دلهایشان مرضی است و خدا بر مرضشان افزود» (بقره// 10) . در این آیه از «نفاق» به «مرض» تعبیر شده است.

نیز ر.ک:ارکان استعاره.

منابع

  1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه (432-437)
  2. القرآن و الصورة البیانیة : صفحه 171
  3. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه (305-330)
  4. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (148-158)
  5. معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (325-336)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «استعارات قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

استعاره قرآن

اعم

اسلوب بیانی قرآن

اخص

استعاره بالکنایه، استعاره خاص، استعاره عام، استعاره غیر مفید، استعاره مفید
به لحاظ اجتماع وعدم اجتماع مستعارله ومستعارمنه:
استعاره عنادیه، استعاره وفاقیه
به لحاظ تحقق معنی ارکان استعاره:
استعاره تحقیقیه، استعاره تصریحیه
به لحاظ حسی وعقلی بودن طرفین استعاره:
استعاره محسوس به محسوس، استعاره محسوس به معقول، استعاره معقول به محسوس، استعاره معقول به معقول
به لحاظ ذکرلفظی متناسب بامستعارله ومستعارمنه:
استعاره مجرده، استعاره مرشحه، استعاره مطلقه
به لحاظ لفظ مستعار:
استعاره اصلیه، استعاره تبعیه
به لحاظ نحوه انتزاع وجه شبه:
استعاره تمثیلیه، استعاره غیر تمثیلیه

وابسته

ارکان استعاره، استعاره ( علوم قرآنی )، حکمت استعارات قرآن

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استعارات قرآن به زیرصفحه استعارات قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

  • اعجاز القرآن : صفحه 77، 266، 267
  • الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 142، (148-158)، 155
  • البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه (432-437)
  • البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 156، (489-500)
  • التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه (305-330)، 307، 308، 311، 385، 386
  • القرآن و الصورة البیانیة : صفحه 171
  • امثال قرآن (فصلی از تاریخ قرآن کریم) : صفحه 7
  • قرآن ثقل اکبر : صفحه 279، 286
  • معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (325-336)