استعارات قرآن

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

استعارات قرآن : مواردی از استعمال استعاره در قرآن

«استعاره» در لغت به معنای عاریه خواستن، و در اصطلاح اهل بیان، استعمال لفظ در معنای غیر وضعی (معنای مجازی) به قصد تشبیه و به سبب علاقه شباهت بین معنای اصلی (معنای حقیقی) و معنای مجازی است. استعاره یکی از اقسام مجاز و استوار بر تشبیه است.

برخی گفته‌اند حقیقت استعاره آن است که کلمه‌ای معروف برای چیزی غیر معروف استعاره گرفته شود.

سکاکی معتقد است استعاره، تشبیهی است بدون ذکر ادوات تشبیه؛ مانند: «أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ» (حجرات// 12) . بین استعاره و تشبیه، رابطه وجود دارد، و استعاره یکی از روش‌های تشبیه یا تشبیه با مبالغه است.

در باره وجود استعاره در قرآن اختلاف است. برخی از علما، استعارات قرآن را منکر شده‌اند؛ با این استدلال که استعاره، نوعی مجاز است، و مجاز در قرآن واقع نشده است.

برخی مانند عبدالوهاب مالکی به‌کاربردن لفظ استعاره را برای آیات قرآن منع کرده‌اند؛ با این استدلال که در معنای واژه استعاره، نوعی اظهار حاجت است و نیز اذن از طرف شرع در این‌باره نرسیده است؛ اما مشهور علما وجود استعاره در قرآن را قبول دارند؛ به این استدلال که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است، و استعاره از بالاترین مراتب فصاحت و بلاغت و برتر از کنایه و تشبیه است؛ بنابراین، وجود استعاره در قرآن نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند و هیچ‌گونه ابهامی در آن نیست، بلکه ضروری هم به نظر می‌رسد.

نمونه‌هایی از استعارات در قرآن:

1. «هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ»؛ «اوست کسی که این کتاب ( قرآن) را بر تو فرو فرستاد پاره‏ای از آن آیات محکم ( صریح و روشن) است آنها اساس کتابند» (آل عمران// 7) . تعبیر «ام‌الکتاب» در این آیه، استعاره است؛ زیرا «ام» یعنی اصل و ریشه، و آیات محکمات نیز به «ام» تشبیه شده‌اند؛ زیرا آن‌ها اصل و مرجع قرآنند، و آیات متشابه بر اساس آن‌ها تفسیر می‌شود.

2. «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ»؛ «کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکیها به سوی روشنایی بیرون آوری» (ابراهیم// 1) . در این آیه از «ظلمات»، گمراهی و از «نور»، هدایت قصد شده است.

3. «فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً»؛ «در دلهایشان مرضی است و خدا بر مرضشان افزود» (بقره// 10) . در این آیه از «نفاق» به «مرض» تعبیر شده است.

نیز ر.ک:ارکان استعاره.