استصحاب امور تدریجی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استصحاب امور تدریجی : حکم به بقا در امور تدریجی الوجود _ زمان و زمانیات _
استصحاب امور تدریجی، مقابل استصحاب امور مستمر می‌باشد و به استصحابی گفته می‌شود که مستصحب آن امری است که اجزای آن به تدریج موجود می‌شود و به بیان دیگر، مستصحب آن از امور غیر قارّ می‌باشد؛ یعنی اموری که وجود آنها دارای ثبات و استمرار نیست و تمام اجزای آن به یک باره در خارج موجود نمی‌شود، بلکه هر جزئی از آن که موجود می‌شود، تا معدوم نگردد، جزء دیگر جای آن را نمی‌گیرد (متصرم الوجود) مانند: نفس زمان و زمانیات ـ مثل حرکت، تکلم، نویسندگی، خوردن و آشامیدن، و حرکت آب در رودخانه ـ و اموری که زمان، قید آنها محسوب می‌شود (نه ظرف) مثل: اکرام علما در صورتی که مقید به روز خاصی باشد. اگر چه در ابتدای امر چنین به نظر می‌رسد که استصحاب در امور تدریجی جاری نمی‌شود، چون برای مثال، آبی که لحظه قبل جاری بود و آبی که لحظه بعد جریان پیدامی کند، دو جزء آب می‌باشد و به همین خاطر هیچ گاه شک نمی‌شود که آیا همان جزئی که قبلاً جریان داشت الآن هم جریان دارد یا نه، زیرا آن جزء قبلی که یقین به آن بود، حتماً از بین رفته و در مورد جزء لاحق مشکوک نیز این اشکال وجود دارد که چنین جزئی حالت گذشته یقینی را ندارد، پس آن که متیقن الوجود بود، متیقن الارتفاع است و آن چه در آن شک داریم، از اول مشکوک الحدوث می‌باشد، بنابراین، ارکان استصحاب ـ یقین سابق و شک لاحق ـ به حسب ظاهر، ناتمام است؛ ولی مشهور علمای متأخر از زمان ' شیخ انصاری ' معتقدند در امور تدریجی نیز استصحاب جاری است، چون وحدت عرفی قضیه متیقن و مشکوک، محقق بوده و ارکان استصحاب تمام است.
نکته اول:
درباره جریان استصحاب در امور تدریجی از قبیل زمان، حرکت و سیلان دو توجیه وجود دارد:
1. این گونه امور را یک موجود واحد کش دار و مستمر بدانیم که قوام آن به این است که هر جزئی از آن ایجاد شود و سپس معدوم گردد تا نوبت به جزء بعدی برسد؛ طبق این مبنا، هیچ مانعی برای جریان استصحاب وجود ندارد، چون وحدت قضیه متیقن و مشکوک، هم به دقت عقلی و هم به دقت عرفی، محقق است.
2. این گونه امور را مرکب از یک سلسله آنات و حرکات متصرم بدانیم؛ یعنی موجود واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از اجزای بی نهایت است که با نظر عرفی، آنها را یکی می‌بینیم، اما به دقت عقلی چنین نیست؛ طبق این مبنا هم، مانعی بر سر راه اجرای استصحاب وجود ندارد، چون وحدت عرفی بین قضیه متیقن و مشکوک وجود دارد و ملاک در استصحاب، وحدت عرفی است نه عقلی.
نکته دوم:
در امور تدریجی چهار نوع استصحاب متصور است: 1. استصحاب جزئی؛ 2. استصحاب کلی قسم اول؛ 3. استصحاب کلی قسم دوم؛ 4. استصحاب کلی قسم سوم.
منابع
- کفایة الاصول : صفحه 463
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 439
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 645
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 122
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 127
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 238
- آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 71
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 183
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 379
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 123
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «استصحاب امور تدریجی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استصحاب امور تدریجی به زیرصفحه استصحاب امور تدریجی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 3 : صفحه 801
- آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 71
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 399
- الرسائل : صفحه 150
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 120، 123، 126
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 237، 238، 239، 240
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 127
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 397، 401، 402
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 379، 380
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 268، 273، 274، 277
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 368، 370، 371
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 459، 465
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 439
- شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 308
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 645
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 439
- کفایة الاصول : صفحه 463
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 122، 126
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 182، 183، 332
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 145
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 145